سرخ ولیک مقوی قلب

نامها و تیره گیاه
نام گیاه:  سرخ ولیک
نام علمی:                oxyacantha Crataegus
نام فرانسوی: Aubepine   و Aubespine و Nobleepine و Epine blanche
نام انگلیسی: Maytree، Thornapple tree ، White thorn و Haw thorn
نام آلمانی:Rotdorn, weissdorn                                                                           
نام ایتالیایی: Spina Bianca , Marruca Bianca                                                    
نامهای دیگر: د‌ر لاهیجان «کُمار»، د‌ر رامسر و شهسوار «کِجیل»، د‌ر د‌یلمان و رود‌سر «مارِخْ»، د‌ر گرگان و بعضی نقاط بختیاری «ولک، بلک و ولیک»، د‌ر شهسوار «کُتْ کُتی»، د‌ر اطراف تهران و همد‌ان و اصفهان «گوچ»، د‌ر خلخال و آذربایجان «گیچ ـ یِمیشان»، د‌ر باختران و همد‌ان و پشتکوه «گِویچ»، د‌ر سرد‌شت «گیویژ، گوژ و گویشک»، د‌ر فارس «کیالک» و د‌ر ارسباران «آت‌گُتی»
نام عربی:          زعرورالادویه , الشوکه الحاده
تیره:                            Rosaceae  
 
 
تاریخچه
دیوسکورید سرخ ولیک را در سده اول شرح داد و آن را Krataios نامید, که از کلمه یونانی به معنای سخت یا قوی گرفته شده است. در نظریه دیگری Kratos به معنی همیشگی بودن بیان شده است.در قرن سوم, تئوفراستوس, شاگرد ارسطو, این گیاه را Kunosbatos نامید.
Oxyacantha به معنی "خارهای نوک دار" است که نام خار سفید به خاطر گلهای بهاری سفید به آن داده شده است. نژاد کهن ژرمن میوه های سرخ ولیک را بعنوان غذا , به صورت خام یا پخته برای تاس کباب یا حریره استفاده می کردند.
سرخ ولیک اغلب بعنوان یک اصل در هنر بکار برده می شد,چوب سخت آن برای کارهای دستی استفاده می شد. سردر کلیسای جامع Reims و یکی از سر ستون های کلیسای Naumburg (هر دو در قرن 13 ) با مجسمه های ساخته شده از برگهای سرخ ولیک تزئین شدند.این آئین معمول برای گیاه "خار مسیح" برگرفته شده از افسانه ای است که حضرت مسیح تاجی از خارهای کوچک سرخ ولیک را می پیچاند.
حکایت شده که قلمه سرخ ولیک که توسط Duke Eberhard از Wurttemburg برای مقبره مقدس در اورشلیم در قرن چهاردهم آورده شد, تکثیر پیدا کرد.سرخ ولیک مشهور به داشتن قدرت معجزه آسا است و تعجب آور نیست که شاخه های گل دار آن بعنوان یک محافظ بر علیه جادوی سیاه چیده می شدند. Jan Breughel از بزرگان کلیسا , شاخه های سرخ ولیک را در تعدادی از نقاشی های گلها رسم کرد.
کتابهای گیاهی قرون وسطی بیان کرده اند که سرخ ولیک برای کولیک معده و اسهال مفید است. اولین یادآوری از تأثیر آن بر قلب توسط  Quercetanus پزشک مخصوص شاه هنری پنجم , کسی که شربت ضد پیری را برای گیاهان درست کرد, ارائه شد.
نژاد سلت از سرخ ولیک در جشن ماه می بعنوان لباس may pales (تیری که با گل های گوناگون آراسته و در روز اول ماه می در میدان شهر به دور آن می چرخند) استفاده می کردند.
حکمای طب سنتی ایران، ولیک ( زالزالک وحشی ) را از نظر طبیعت سرد‌ و خشک می‌د‌انند‌ و از پوست د‌رخت به عنوان تب‌بر استفاد‌ه می‌کنند‌. د‌ر فرانسه یک قاشق سوپ‌خوری گل ولیک ( زالزالک وحشی ) را د‌ر یک فنجان آب جوش د‌م می‌کنند‌، و تا سه فنجان از آن را د‌ر روز به عنوان ضد‌ اسپاسم، رفع‌کنند‌ه بی‌خوابی و ناراحتی‌های د‌وران یائسگی می‌خورند‌.
د‌ر چین مرد‌م معمولاً ولیک ( زالزالک وحشی ) را د‌ر سطح گسترد‌ه‌ای به عنوان میوه می‌خورند‌، بنابراین نمی‌تواند‌ اثر فیزیولوژیکی شد‌ید‌ نامناسبی برای سیستم بد‌ن د‌اشته باشد‌. (10,12,13)
 
 
خصوصیات گیاهشناسی
اختصاصات ظاهری گونه
درختچه ای خزان کننده با شاخه های انبوه خار دار منشعب که ممکن است به ارتفاع 10 متر برسد و برگهای دندانه دار منقسم به لوب های کم عمق دارد، گل ها سفید رنگ یا مایل به گلی و مجتمع که به صورت دیهیم در آمده و پس از پیدایش برگ نیز در گیاه ظاهر می شوند .
میوه ی آن کاذب و به رنگ قرمز تیره که حاوی هسته کوچکی است که میوه حقیقی گیاه است و
 نسبتا بزرگ, به طول تقریبا 1 سانتیمتر(حتی بیشتر) می باشد. سرخ ولیک بیشتر در نواحی جنگلی و مرطوب مشاهده می شود .
شکل برگ از اختصاصات گونه است در گونه C.oxyanthoides شاخه های جوان عاری از تار و برگها به رنگ سبز تیره , شفاف و مرکب 3-5 لوب کم عمق و دندانه دار است. مشخصات آن این است که اولاً مادگی آن شامل 2-3 خامه سبز مایل به سفید می باشد و ثانیاً گلهای آن در آغاز اردیبهشت ماه ظاهر می گردد.
گونه C.monogyna ظاهری کاملاً متفاوت از گیاه قبلی دارد زیرا اولاً برگهای آن به رنگ سبز روشن با 3-7 لوب عمیق نوک تیز است و ثانیاً بر خلاف گیاه قبلی, گلهای سفید و صورتی رنگ آن مادگی منتهی به یک خامه دارد.میوه اش منحصراً  دارای یک هسته کوچک وسخت می باشد.
زمان گلدهی:اردیبهشت و تیر(1,2)
محل رویش و پراکندگی
هر دو  گونه گیاه در دامنه کوهها و اراضی جنگلی آفتابی, بیشه ها, حصارها, جنگل های باز و برگ ریزو در مناطق صخره ای, بیشه های نورگیر,در باغها و پارکها در سرتاسر جهان می روید و غالباً برای ایجاد پرچین کاشته می شود.
انتشار جغرافیایی:
در سراسر اروپا,آفریقای شمالی و آسیا پراکنده و در بریتانیا فراوان است.در ایران در نواحی مختلف البرز, رضاییه, بروجرد, گرگان اراک, کلاردشت, شمال تهران و کرج نواحی جنگل گیلان ، مازندران ، آذربایجان ، باختران و لرستان می روید.(3,4,10)
 
کشت و پرورش گیاه
نیازهای اکولوژیکی
سرخ ولیک گیاهی است که به آسانی رشد می کند و شرایط نامساعد محیطی را به خوبی تحمل می کند.این گیاه خاک لومی ,آهکی و رسی با قابلیت نگهداری رطوبت زیاد را ترجیح می دهد.کاشت این گیاه در خاک مرطوب با موفقیت همراه است اما خشکی را هم به خوبی تحمل می کند.
اگر گیاه به منظور تولید میوه کشت شود مکان آفتابگیر بهتر است , در مکان نیمه سایه هم به خوبی رشد میکند اما کیفیت و محصول میوه کاهش پیدا می کند.
سرخ ولیک گیاه بسیار مقاومی است و دمای زیر 18 درجه سانتی گراد, آلودگی محیط و بادهای شدید را به خوبی تحمل می کند.(11,3)
 مراقبت و نگهداری
قبل از انتقال نهالها به زمین اصلی ، مبارزه با علفهای هرز زمین ضرورت دارد. قبل از کشت می توان از علف کش هونگازین به مقدار پنج تا شش کیلوگرم در هکتار یا از علف کش سیمازین به صورت محلول پاشی استفاده کرد. برای مبارزه با علفهای هرز چند ساله از علف کش هونگازین و یا بوونیول به مقدار 10 تا 12 کیلوگرم در هکتار یا از علف کش رونستار به مقدار 8 تا 10 لیتر در هکتار می توان استفاده نمود. از بیماریهای قارچی این گیاه سفیدک پودری است که برای مبارزه با آن می توان از گل گوگرد و یا سایر قارچ کش های سولفوره استفاده کرد.
زمان و روش کاشت
تکثیر این گیاه توسط بذر صورت می گیرد. این روش در هوای سرد پائیزی بهترین روش کاشت است تعدادی از بذرها در بهار جوانه می زنند و جوانه زنی بذرهای ذخیره شده خیلی کند و غیر قابل پیش بینی است, آنها باید به مدت 3 ماه در دمای 15 درجه سانتی گراد گرم شده و سپس به مدت 3 ماه دیگر در دمای 4 درجه سانتی گراد سرمادهی شوند و هنوز ممکن است 18 ماه بعد جوانه بزنند.شکافتن بذر قبل از سرمادهی ممکن است این زمان را کاهش دهد.
روش دیگر برداشت بذرهای سبز (زودتر از اینکه جنین بطور کامل توسعه یابد و قبل از اینکه پوشش دانه سخت شود) و کاشت سریع آن در یک مکان سرد می باشد.اگر در زمان مناسب صورت گیرد بذرها می توانند در بهار جوانه بزنند. اگر شما فقط مقدار کمی از گیاه را می خواهید پرورش دهید بهتر است جوانه ها را قبل از اینکه به اندازه کافی برای جا بجایی به یک گلدان جدا برای سال اول برسند پوشانده شوند.(11)
جمع آوری محصول
زمان محصول برداری گلها از اردیبهشت تا خرداد, برگها از فروردین تا خرداد و میوه در طول شهریور می باشد.ولی با این وجود برداشت بستگی به آب و هوای جغرافیایی منطقه دارد.محصول بدست آمده تجاری از درختان خودرو کم گزارش شده است.
میوه های تمیز شده را باید خشک و سپس به قطعات مناسبی تقسیم نمود. برای خشک کردن میوه باید از خشک کن الکتریکی در دمای 80 تا 90 درجه سانتی گراد استفاده کرد. در این حالت میوه ها رنگ طبیعی خود را حفظ کرده به رنگ سرخ مشاهده می شوند. مقدار عملکرد میوه 8 تا 10 تن در هکتار است نسبت میوه تازه به خشک دو به یک است. (3)
قسمتهای مورد استفاده
برگ، گل و میوه(4,2,3)
زمان بهره برداری
زمان بهره برداری گلها از اردیبهشت تا خرداد, برگها از فروردین تا خرداد و میوه در طول شهریور می باشد.
بازار گیاه
کشورهای اصلی عرضه کننده این گیاه لهستان, بلغارستان, یوگوسلاوی و شوروی هستند.باید توجه که در بازار تجارت به عنوان تقلب ,گل Prunus spinosa را که فاقد مواد موثره مورد نظر می باشد به گل گیاهان مذکور می افزایند که این امر باید مورد شناسایی دقیق قرار گیرد.(3)
ویژگیهای دارویی و درمانی
ترکیبات شیمیایی
 گلیکوزیدهای فلاونوییدی، پروسیانیدین ها, پروآنتو سیانیدین ها ، مواد صابونی ، تانن ها ، مواد معدنی .دیگر مواد مهم: هایپروسید(Hyperoside)،کوارستین(Quercetin)، وایتکسین(Vitexin)،‌ رامنوسید‌(Rhamnoside) , کومارین (Coumarin) می‌باشند.
از نظر ترکیبات شیمیایی طبق گزارش علمی که د‌ر (G.I.M.P) آمد‌ه است د‌ر گونه Crataegus Oxyacantha مواد‌ زیر مشخص شد‌ه است: اکسالیک اسید‌ و د‌ر ساقه‌ها و جست‌های جوان و سبز زالزالک HCN گلوکوزید‌ و ماد‌ه عامل تلخ به نام کراتگین که مشابه اسکولین است. عصاره شاخه‌های جوان زالزالک، عمل فلج‌کنند‌ه روی مرکز تنفسی د‌ارد‌ و د‌ر مورد‌ قلب پستاند‌اران اثر سمی د‌ارد‌. میوه تازه زالزالک، د‌ارای سیتریک اسید‌ و تارتاریک اسید‌ و کراتگوس اسید‌، پکتین، روغن چرب، قند‌های گلوکوز و فروکتوز است.
د‌ر هسته آن، ماد‌ة آمیگد‌الین و امولسین وجود‌ د‌ارد‌. د‌ر گل‌های آن د‌ر حد‌ود‌ 157/0 د‌رصد‌ اسانس و همچنین تریمتیل آمین، کوئرسیترین و کوئرسیتین یافت می‌شود‌.د‌ر گزارش د‌یگری آمد‌ه است که ماد‌ه عامل زالزالک د‌ر گونه C.oxyacantha ماد‌ه کراتگوس لاکتون است که مفتح قلبی است؛ یعنی موجب باز شد‌ن و گشاد‌ شد‌ن رگ‌های کورونر قلب می‌شود‌. بنابراین د‌اروی قلبی است. د‌ر برگ‌های آن بیشتر از میوه آن ماده فلاونوئید‌ مشخص شد‌ه است. د‌ر گزارش د‌یگری آمد‌ه است که د‌ر میوه زالزالک گونه‌های  Crataegus monogynus و Crataegus Pinnatifidus  مواد‌ کراتگولیک اسید‌، تانیک اسید‌ و قند‌های میوه وجود‌ د‌ارد‌.(1,2,5,6,10)
داروی موجود در بازار
قطره کراتاگوس, از اجزاء چای دم کردنی کاهش فشار خون و پودر اولئاکرات می باشد.
فرآورده ها
زالزالک به صورت انواع کپسول، تنتور، قطره,عصاره های مایع استاندارد یا عصاره های جامد عرضه میشود. می توان از برگها، گلها و دانه های زالزالک خشک چای نیز درست کرد.(9)
خواص درمانی
شکوفه 
C.oxyancatha , C. monogynus / ازاین گل ها به عنوان مقوی قلب استفاده می شود. نحوه دقیق عمل آنهاهنوز موضوع پژوهش است .اما به نظر می رسد باعث بهبود وضع گردش خون در رگ های قلب ، کاهش خطر سکته قلبی و کمک به عادی شدن فشار خون می شوند.
تزریق مقادیر زیاد ماده موثر آن برای رفع بی نظمی ضربان قلب موفقیت آمیز بوده است . دراوایل تابستان جمع آوری کنید .
 میوه :
C.oxyancatha , C. monogynus  / پژوهش نشان می دهد که مقدار ماده مقوی قلب در میوه کمتر از گل هاست ، گرچه متخصصان گیاهان دارویی درغرب هر دو راتجویز می کنند .از این میوه برای درمان اسهال هم می توانند استفاده کنند.در اواخر تابستان یا اوایل پاییز که میوه رسیده است جمع آوری کنید .
   برگها:
استفاده از برگها و میوه های این گیاه رگهای خونی را گشاد نموده و بدین واسطه به بهبود جریان خون در سرتاسر بدن کمک می نماید. هرچه رگها تنگ تر باشد خون برای جریان یافتن در آنها به فشار بالاتری نیازمند می باشد، و زالزالک به واسطه ی نقش خود در گشاد نمودن رگها، قادر است فشار خون بالا را کاهش داده و متعادل نماید.
 به طور کلی سرخ ولیک دارای خواصی مانند گشاد‌کنندگی عروق: ناشی از پروسیانیدین می‌باشد, افزایش گردش خون عروق قلب :باعث بهبود خونرسانی به عضله قلب می‌شود و تنظیم کننده فعالیت الکتریکی و در نتیجه ضربان قلب , بهبود عملکرد عضله قلب , افزایش تحمل عضله قلب به کمبود اکسیژن , افزایش برونده قلب و کاهش مقاومت عروق محیطی می باشد.
حکمای طب سنتی ایران، ولیک ( زالزالک وحشی ) را از نظر طبیعت سرد‌ و خشک می‌د‌انند‌ و از پوست د‌رخت به عنوان تب‌بر استفاد‌ه می‌کنند‌. به طور کلی، د‌م کرد‌ه گل‌های ولیک (زالزالک وحشی ) و یا گرد‌ گل خشک شده آن به مقد‌ار پنج تا هشت گرم د‌ر روز برای ضعف قلب، آنژین، ورم آئورت، اختلالات عصبی از جمله نگرانی، بی‌خوابی، سرگیجه، احساس صد‌ا د‌ر گوش و نظایر آن مفید‌ است.
از بروز نارسایی قلبی در بیمارانی که در مراحل اولیه می‌باشند و یا در معرض آن می‌باشند و از بروز اختلالات ریتم قلب جلوگیری می‌کند. با افزایش تحمل عضله قلبی به کمبود اکسیژن و بهبود خونرسانی آن موجب پیشگیری از بروز آنژین صدری و سکته قلبی می‌گردد.
نحوه و میزان مصرف
شکوفه :
ک.اکسیکانتا ومونوجینا /
دمکرده / برای بهبود گردش خون ومقوی قلب به کار برید . برای درمان فشار خون بالا آن را با بومادران یاجوهو (Ju hua) ترکیب کنید .
 
 دم کردنی کاهش فشار خون
• ترکیبات:
سرخ ولیک، چای سیاه، گل گاوزبان، چای ترش، سیب
• کاهش فشار خون و کمک به ماهیچه قلب
سرخ ولیک جریان خون کرونری را افزایش می‌دهد که منجر به اتساغ عروق شده و باعث بهبود جریان خون می‌گردد و خاصیت اینوتروپیک و کرونوتروپیک مثبت دارد. این دم‌کردنی با داشتن و دو ترکیب سرخ ولیک و چای ترش به عنوان درمان کمکی در پر فشاری خون محسوب می‌شود.
توجه: مصرف این دم‌کردنی در بیمارانی که دیگوکسین مصرف می‌کنند توصیه نمی‌شود، همچنین مصرف این دم کردنی در زنان باردار و کودکان کمتر از 12 سال ممنوع می‌باشد.
تنتور / همراه با سایر داروهای قلب برای درمان درد قلبی ، فشار خون بالا واختلالات مرتبط با آنها تجویز می شود.
میوه :
ک. اکسیکانتا و مونوجنیا /
جوشانده / 30 گرم میوه را در500 میلی لیتر آن فقط به مدت 15 دقیقه بجوشانید . برای درمان اسهال ، یا همراه با جو هوا وگوکی زی ، برای کاهش فشار خون ، مصرف کنید .
افشرده /افشرده میوه تازه را به عنوان مقوی قلب ، برای درمان اسهال ، تقویت دستگاه گوارش ، یا مقوی عمومی مصرف کنید .
قطره کراتاگوس
موارد مصرف :
کراتاگوس با داشتن اثرات کاردیوتونیک ، گشاد کننده عروق کرونر و پایین آورنده فشار خون در درمان نارساییهای خفیف قلبی و زیادی فشار خون به کارمی رود .
 اجزاء فرآورده :
قطره کراتاگوس از عصاره هیدروالکلی گیاه سرخ ولیک Crataegus microphylla تهیه شده است که هر 100 میلی لیتر آن حاوی 0/2 گرم ماده موثره فلانویید می باشد .
مواد موثره :
فلانوییدها ، پروسیانیدین ها و پروآنتو سیانیدین ها
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر :
اثرات قلبی - عروقی این فرآورده به ترکیبات فلانوییدی موجود در کراتاگوس ، بخصوص پروسیانیدین ها نسبت داده شده است . مطالعات در انسان    و در آزمایشگاه نشان داده است که کراتاگوس باعث افزایش جریان خون کرونر ، افزایش جریان خون محیطی ( در سر ، عضلات اسکلتی و کلیه ) کاهش جریان خون محیطی ( رد پوست و دستگاه گوارش ) کاهش مقاومت محیطی و کاهش فشار خون می گردد . بررسی های انجام شده نشان داده است که کراتاگوس احتمالا با استاع عروق خونی موجب کاهش فشار خون می گردد . همچنین بر طبق مطالعات در آزمایشگاه ترکیبات فلانوییدی و پروآنتوسیانیدین این گیاه دارای اثرات کرونو تروپ منفی و اینوتروپ مثبت می باشد .
مقدارمصرف :
مقدار مصرف اولیه : 70-60 قطره 3 بار در روز به مدت 4-3 روز
مقدار مصرف نگهدارنده : روزی 3 بار هر بار 25 قطره
بهتر است قطره را با کمی آب رقیق نموده مصرف شود .
موارد احتیاط :
بیماران تحت درمان با داروهای قلبی - عروقی به اثرات فارموکولوژیک کراتاگوس حساس تر می باشند . بنابریان مصرف این فرآروده در افراد فوق باید با احتیاط صورت گیرد .
عوارض جانبی :
با مصرف فرآورده های حاوی کراتاگوس عوارضی نظیر تهوع ، خستگی ، تعریق و راش های جلدی معمولا روی دست گزارش شده است.
مصرف مقادیر زیاد این فرآورده ممکن است ایجاد مسمومیت (برادیکاری ، دپرسیون تنفسی ) نماید .
 مصرف در حاملگی وشیردهی :
 ایمنی مصرف این فرآورده دردوران بارداری و شیردهی به اثبات نرسیده است با این وجود منافع آن در برابر مضار آن باید سنجیده شود.
احتیاط مصرف
انجمن فرآورده های گیاهان دارویی آمریکا زالزالک را از نظر بی خطر بودن درجه 1 ارزیابی کرده است که این ارزیابی نشان دهنده این است که گیاه مزبور ضمن میزان بالای مصرفی خیلی بی خطر است. حتی با وجود این حالت، همواره عاقلانه خواهد بود اگر دستورالعمل دوز مصرفی آن رعایت شود. در صورت باردار بودن از مصرف زالزالک پرهیز شود.
توجه به هر نوع تغییری که در طول مصرف زالزالک احساس می کنید فوق العاده حائز اهمیت است. درد زیاد، حملات زیادتر آنژین، تحلیل و ضعف بیشتر در طول قدم زدن یا ورزش کردن جملگی دلایل خوبی دال بر ضرورت اجتناب از مصرف زالزالک است و لازم است بلافاصله با پزشک معالج خود مشورت کنید. اگر با هیچکدام از این علایم بیماری مواجه نیستید، در صورت حصول بهبود پس از شش هفته درمان با زالزالک با پزشک معالج خود صحبت کنید. روند پیشرفت شما حتی اگر احساس می کنید دارید بهتر می شوید باید تحت نظر پزشک باشد.
تداخلات دارویی
زالزالک اثرات درمانی دیژیتالیس دیگوکسین را تشدید می کند و از اینرو در صورت مصرف دیژیتالیس از مصرف توأم زالزالک بپرهیزید. زالزالک می تواند در کنار سایر تقویت کننده ها نظیر منیزیم یا ویتامینB6 یا گیاهان دارویی (مانند سیر یا قارچ خوراکی ریشی) در درمان سیستم قلبی- عروقی اثرات مثبتی بر جای گذارد.