مراقبتهای ادغام یافته سلامت مادران

مراقبتهای ادغام یافته سلامت مادران شامل :

• مراقبتهای پیش از بارداری
• مراقبتهای دوران بارداری                                                                 
• مراقبتهای پس از زایمان

اهمیت مراقبتهای پیش از بارداری

مهمترین هدف مراقبت پیش از بارداری افزایش بهبود کیفیت زندگی نوزاد و شیرخوار با پیشگیری اولیه است . بررسی موارد خطر به افزایش بهبود سلامتی فرد و دخالتهای لازم در این دوره صورت می گیرد . بهبود سلامت قبل از بارداری موجب افزایش سلامت در دوران بارداری شده و در نتیجه پیش آگهی حاملگی را بهبود   می بخشد. عده ای از خانمهای در سنین بارداری از بیماریهای مختلف مزمن رنج می برند و نیز در تماس با موادی هستند که می توانند اثرات سوء روی بارداری آنها داشته باشند و موجب سقط ، مرگ نوازد ناهنجاریهای مادرزادی و دیگر عوارض شوند . بیماریهایی مانند آسم ، بیماری قلبی ، فشارخون ، دیابت ، اختلالات تیروئید ، چاقی یا افزایش وزن ، پوسیدگی دندان و دیگر بیماریهای دهان که این موارد منجر به پیدایش عوارض در مادر و نوزاد میگردد .رفتارهای پرخطر مانند سیگار کشیدن موجب کمبود وزن هنگام تولد می شود ابتلاء به بیماریهای مقاربتی مثل ایدز و مصرف مواد مخدر موجب عوارض سوء حاملگی میگردند .در مشاوره های قبل از بارداری تأثیرات بیماری مادر بر روی حاملگی و نوزاد آینده و نیز تأثیرات حاملگی روی سلامت مادر مورد بحث قرار می گیرد . به علت آنکه ممکن است یک بیماری در طول حاملگی شدت یافته و یا از شدتش کاسته شود . فرد می تواند برای باردار شدن و یا اجتناب از آن تصمیم بگیرد و برای حذف و یا کاهش تأثیرات عوامل خطر و اجتناب از عوارض سوء حاملگی توصیه ها و مداخلات لازم صورت گیرد . 
 سلامت دوران قبل از بارداری اهمیت ویژه ای دارد :زیرا بسیاری از رفتارها و تماسهایی که منجر به عوارض در تکامل و رشد بعدی جنین میگردد بیشترین اثرات سوء را در اوایل حاملگی می گذارند .
در سه ماهه اول بارداری(هفته اول تا پایان هفته 14 باراری) :  مصرف داروهایی که در بارداری تماس با الکل ، تنباکو و دیگر داروها و عدم دریافت ویتامینهای لازم ( اسیدفولیک ) و خطرات محل کار می تواند عوارض سوء روی تکامل جنین و نوزاد و عوارض سوءحاملگی برای مادر بگذارد . 
 اثرات مؤثر بسیاری از دخالتها برای کاهش عوارض سوء ثابت شده اند که شامل :مصرف اسیدفولیک در کاهش نقایص سیستم عصبی کنترل مناسب دیابت ، واکسیناسیون برای سرخجه و هپاتیت ، ترک سیگار و الکل می باشد . 

 اجراء مراقبتهای پیش از بارداری شامل موارد زیر است :

1 – گرفتن شرح حال : در مورد سابقه بارداری و زایمان قبلی ، نسبت خویشاوندی با همسر ، بیماری و ناهنجاری ، اختلالات روانی ، رفتارهای پرخطر ، اعتیاد ، مصرف سیگار ، رژیم غذائی خاص 
2 – معاینه بالینی : اندازه گیری قد و وزن ، کنترل فشارخون ، معاینه دهان و دندان ، تیروئید ، قلب ، ریه ، پوست ، پستانها ، شکم ، اندامها و دستگاه تناسلی . 
3 – آزمایشات و سونوگرافی : شامل آزمایش خون از نظر کم خونی ، دیابت و ...... ، آزمایش ادرار ، پاپ اسمیر و انجام سونوگرافی در صورت نیاز .
4– آموزش و مشاوره : شامل آموزش بهداشت فردی ، بهداشت روان ، بهداشت دهان و دندان ، تغذیه ، عدم مصرف مواد مخدر ، سیگار ، توصیه ها و مراقبتهای ضروری در صورت داشتن شغل سخت و سنگین ، زمان قطع روش پیشگیری از بارداری و زمان مناسب باردار شدن .
5- تجویز اسیدفولیک .
6 – ایمنسازی : تجویز واکسن سرخجه و توأم بزرگسال در صورت نیاز .
ارتباط مستقیمی بین بهداشت دهان مادر و پیش آگهی حاملگی وجود دارد .

کرم خوردگی دندانهای مادر موجب افزایش خطر زایمان زودرس و کمبود وزن زمان تولد نوزاد میگردد .
خانمهایی که نیاز بیشتری به مشاوره و مراقبت پیش از بارداری دارند شامل: خانمهای با حاملگی هایی با عوارض قبلی و با خطر بیماریهای ژنیتکی ، خانمهای با بیماریهای مزمن و یا مصرف داروها می باشند  با انجام مشاوره و مراقبت پیش از بارداری و بهبود نتیجه حاملگی و پیشگیری از عوارض سوء آن نظیر وزن کم هنگام تولد ، زایمان زودرس ، و ناهنجاریهای مادرزادی جلوگیری می کند و باعث ایجاد جامعه سالم و صرفه جوئی در بودجه کلی کشور خواهد شد . مراقبتهای پیش از بارداری هم اکنون در کلیه مراکز بهداشتی و درمانی توسط پزشکان و ماماهای مراکز انجام می گیرد و کسانیکه تصمیم به بارداری برنامه ریزی شده دارند می توانند این خدمات را از این مراکز دریافت نمایند .

تمامی خانمهایی که قصد بارداری دارند ،

لازم است حداقل تا سه ماه فبل از بارداری جهت مشاوره لازم به نزدیکترین مرکز بهداشتی درمانی محل خود مراجعه کنند

نکته 1  : خانم هایی که از روشهای مختلف پیشگیری از بارداری استفاده می نمایتد لازم است قبل از قطع آن روش جهت مشاوره مراجعه نمایند
نکته 2 : لازم است تا زمانی که عارضه یا بیماری خانم رفع ویا کنترل نشده است بمنظور جلوگیری ازبروز حاملگی های پرخطر باید به استفاده از روشهای پیشگیری ار بارداری ادامه دهند
نکته 3 : این مشاوره وارائه خدمات تا مدت یکسال اعتبار دارد .بدین معنا که در صورت عدم بارداری تا یکسال نیاز به تکرارمشاوره نیست. بدیهی است درصورتیکه نتیجه مشاوره پیش ازبارداری غیر طبیعی است و یا مادرتا زمان بارداری  دچار عارضه یا بیماری جدید ی شود تازمان رفع عارضه یا بیماری ویا کنترل کامل آن باید  تحت نظر باشد  

مادران نیاز مند مشاوره قبل از بارداری:
* هر زوجی که تصمیم دارد صاحب فرزندی شود.
* زنانی که روشهای پیشگیری از بارداری استفاده می کنند و تصمیم گرفته اند باردار شوند.
* مادران زیر18 سال و بالای 35 سال
* در خانواده هایی که سابقه بیماریهای ارثی و فامیلی وجود دارد و در ازدواجهای فامیلی
* مادران دارای تغذیه نا مناسب ،سوء تغذیه ،حاملگیهای مکرر و....
* سابقه سقط مکرر و مرده زایی و تولد فرزند ناهنجار
* بیماریهای مزمن زمینه ای و مصرف داروهای خاص
بررسی وضعیت ایمنی و مصونیت مادر قبل از بارداری

مراقبتهای دوران بارداری

٭ 3 بار بایستی توسط پزشک و متخصص زنان در طول کل بارداری ویزیت شوند.
٭  شناسایی موارد درمعرض خطرواحتیاج به مراقبت ویژه (درصورت نیاز به ارجاع به سطح بالاتر، ارجاع وسپس پیگیری آن
٭ درخواست آزمایشات دوران بارداری وپیگیری جواب آن
٭ ده مرتبه  در طول کل بارداری مادران باردار بایستی به درمانگاه مراجعه کنند تا اقدامات لازم توسط ماما مرکز انجام گیرد.
٭  زمان ملاقات بر اساس هفته بارداری شامل موارد زیر می باشد:
٭ هفته های 10تا 6 و  11تا 15و 16تا 20 و 21تا 25 و 26 تا 30و 31 تا 34 و 35 تا 37 و 38 و 39 و 40
٭ شرکت در کلاسهای آمادگی برای زایمان از هفته  20 بارداری به منظور ترویج زایمان طبیعی با استفاده از روشهای غیر داروئی کاهش درد زایمان  
شناسایی افراد در معرض خطر :
٭ 1- وزن کمتر از 45 کیلوگرم
٭ 2- قد کمتر از 145 سانتیمتر
٭ 3- سن کمتر از 18 و بیشتر از 35 سال برای حاملگی های اول
٭ 4- سن بالای 35 سال در هر حاملگی بخصوص اگر سیگاری باشد
٭ 5- رنگ پریدگی شدید
٭ 6- سابقه تولد نوزاد با وزن کم (LBW)
٭ 7- تاریخچه مرده زایی
٭ 8- حاملگی پنجم به بعد
٭ 9- سابقه دوقلویی و چند قلویی
٭ 10- سابقه هپاتیت یا هپاتیت فعلی
٭ 11- سابقه ناسازگاریهای خونی، بیماریهای عفونی مادر، پره اکلامپسی و اکلامپسی، سزارین، خونریزی قبل از زایمان، تهدید به سقط
٭ 12- سابقه زایمان زودرس و دیررس

علائم خطر دوران بارداری

• خونریزی یا هرگونه لکه بینی
• آبریزش یا خیس شدن ناگهانی
• سوزش ادرار یا درد در هنگام ادرار کردن
• کاهش یا نداشتن حرکات جنین در نیمه دوم بارداری
• افزایش ناگهانی وزن ( 1کیلو یا بیشتر در هفته)
• ورم  صورت و دستها تمام بدن
• درد زیر شکم یا درد مشابه درد قاعدگی ویا درد پهلو
• تنگی نفس و تپش قلب
• استفراغ شدید و مداوم ویا خونی
• تب و لرز
• تاری دید و سرگیجه
• سردرد مداوم دردو ورم یک طرفه ساق پا و ران
• زردی
• ضایعات پوستی مانند ضایعات بیماری های آبله مرغان و سرخجه
• عفونت آبسه و درد شدید دندان

توجه توجه: مراجعه به مرکز بهداشتی درمانی با مشاهده هریک از علائم فوق

آزمایشات و سونوگرافیهای لازم جهت سلامتی مادر و نوزاد توسط ماما درخواست داده می شود.
آزمایشات در دوران بارداری :
• در اولین مراجعه هفته  10-6
• در هفته 30-26 مرحله دوم .

سونوگرافی در دوران بارداری:
• از شروع هفته 16 تا پایان هفته  18 بارداری
• هفته های 34-31 بارداری

توجه توجه : تمامی مادران باردار بایستی در طول بارداری سه بار توسط پزشک و متخصص زنان ویزیت شوند .

مراقبتهای پس از زایمان

این مراقبتها درسه نوبت انجام می شود:
    1 - مراقبت اول که در روز اول تا سوم انجام می شود.
    2 - مراقبت بار دوم که در روز 10 تا 15 پس از زایمان انجام می شود.
    3 - مراقبت بار سوم 42تا 60 پس از زایمان انجام می شود.
• در این مراقبتها بایستی فشارخون، وزن، درجه حرارت، میزان خونریزی مادر، ارتفاع رحم ووضعیت سینه ها جهت شیردهی مورد بررسی قرار گیرد، تجویز قرص آهن روزانه یک عدد تا 3 ماه پس از زایمان، آموزش در خصوص بهداشت فردی دوران پس از زایمان ، تغذیه دوران شیردهی ، علائم خطر پس از زایمان وروشهای پیشگیری از بارداری به مادر داده شود. 
علائم خطر در دوران پس از زایمان:
• خونریزی بیش از حد قاعدگی در هفته اول
• تب و لرز
• خروج ترشحات بدبو و چرکی از مهبل
• درد و ورم یک طرفه ساق و ران
• افسردگی شدید
• درد شکم و پهلوها
• سوزش و درد هنگام ادرار کردن
• درد و تورم و سفتی پستان
• درد و سوزش و ترشح از محل بخیه ها

توجه توجه: مراجعه به مرکز بهداشتی درمانی با مشاهده هریک از علائم فوق

درپایان به یاد داشته باشیم که:

• بهترین سن بارداری 30-20 سالگی است . 
• بارداری در سنین زیر 18 سال و بالای 35 سال احتمال تولد نوزاد کم وزن ، زایمان زودرس ، فشارخون حاملگی ، دیابت ، آنمی ، ناهنجاری جنینی و زایمان سخت را افزایش می دهد .
• حاملگی بیش از 3 بار احتمال بروز عوارض دوران بارداری و زایمان را افزایش می دهد .

تهیه و تنظیم :
مریم صیدی ( کارشناس مسئول گروه تغذیه ،جمعیت و سلامت خانواده سرپل ذهاب )
لیلا جمشیدی ( کارشناس برنامه مادران سرپل ذهاب)

منبع
کتابچه مراقبتهای ادغام یافته سلامت مادران