همچنین ممکن است علائم شبیه آنفلوآنزا - از جمله تب و لرز وجود داشته باشد - که برای یک روز یا بیشتر به طول می‌انجامد.
از آنجایی که این بیماری ناشی از ویروس است، آنتی‌بیوتیک بر این نوع گاستروآنتریت (التهاب معده و روده) اثری ندارد.
این بیماری را باید به حال خود گذاشت تا خود به خود بهبود پیدا کند.
درمان باید بر جایگزینی آب و املاح از دست رفته از راه اسهال متمرکز باشد تا از کم‌آبی بدن جلوگیری شود.
اگر کم‌آبی بدن شدید باشد، ممکن است نیاز به تزریق داخل وریدی مایعات (سرم‌درمانی) و بستری‌شدن به‌وجود آید.
نشانه‌ها وعلائم
- استفراغ ناگهانی
- اسهال ناگهانی
- دل پیچه
- تب بالا، تب پائین یا بدون تب
- وجود مقادیر کم خون در استفراغ
مراقبت خانگی
- با محدود کردن رژیم غذائی کودک به مایعات رقیق ساده، اسهال و استفراغ او را درمان کنید.
- به کودک شیر گاو و یا غذاهائی که در ترکیبشان شیر گاو دارند، ندهید.
- برای جلوگیری از کم‌آبی (از دست رفتن بیش از حد مایعات بدن) به کودک مقادیر زیادی مایعات رقیق صاف نظیر چای، ژلهٔ آبکی و محلول‌های تجارتی الکترولیت مثل او ـ آر ـ اس (که از داروخانه قابل تهیه است) بدهید.
- به کودک برای تب، استامینوفن بدهید نه آسپیرین
موارد احتیاط در گاستروآنتریت
- بعد از تماس با کودک دستهایتان را دقیقاً بشوئید.
- معمولاً این بیماری در نوزادان که خطر کم آبی در آنها بیشتر است، وخیمتر می‌باشد.
- اگر این بیماری در نوزادان دیده شد، در صورت مشاهده هرگونه علائم کم آبی به پزشک مراجعه کنید.
- به کودکان داروهای ضد اسهال ندهید.
- اگر در مدفوع خون وجود داشت، تب بالا بود، ضعف و بی‌حالی شدید وجود داشت و یا اسهال شدید بود؛ به پزشک مراجعه کنید. (عدم مراجعه به پزشک بیش از ۱۲ تا ۲۴ ساعت برای یک نوزاد و یا بیش از دو تا سه روز برای کودک بزرگتر خطرناک است).
آگاهی عمومی در مورد گاستروآنتریت
گاستروآنتریت همان التهاب معده و روده ها است که عوامل متعددی در ایجاد آن نقش دارند:
- ویروس ها،
- آب و مواد غذایی آلوده شده به باکتری ها و انگل ها،
- واکنش به یک غذای جدید.
- در برخی از کودکان به دنبال مصرف یک نوع غذای جدید ممکن است علائم این بیماری به وجود آید. حتی در برخی از موارد، - - در کودکانی که از شیر مادر تغذیه می نمایند، به دنبال مصرف غذای جدید توسط مادر نیز این علائم دیده می شود.
- عوارض جانبی برخی از داروها
علائم این بیماری شامل: تهوع یا استفراغ، اسهال، دردهای شکمی و احساس نفخ است. در برخی ازموارد تب خفیف نیز ممکن است وجود داشته باشد. علائم ممکن است از یک روز تا بیشتر از یک هفته ادامه یابد.
اگر علائم این بیماری را در خود یافتید اقدامات زیر را انجام دهید:
- برای چند ساعت خوردن و نوشیدن را قطع کنید تا معده در استراحت قرار گیرد.
- به منظور جلوگیری از کم آبی، مایعات فراوان میل نمایید.
- به تدریج شروع به خوردن مواد غذایی سریع الهضم مانند نان برشته شده، موز، برنج و جوجه نمایید.
- جهت تسکین درد و یا تب می توانید از استامینوفن استفاده نمایید.
- کم آبی می تواند باعث ضعف و خستگی در شما گردد، لذا استراحت نمایید.
در موارد استفراغ بیشتر از دو روز، اسهال بیشتر از چندین روز، اسهال خونی، تب بالای 38درجه سانتی گراد، دردهای شکمی شدید، ضعف و گیجی به پزشک مراجعه کنید.
وقتی کودک مبتلا به گاستروآنتریت می شود
- ▪ به او اجازه استراحت دهید.
- ▪ پس از قطع شدن استفراغ، شروع به استفاده از سرم های خوراکی نمایید.
- ▪ از آب به تنهایی جهت درمان استفاده ننمایید.
- ▪ در کودکان مبتلا به گاستروآنتریت آب به خوبی نمی تواند جذب گردد.
- ▪ همچنین از مصرف آب میوه و شیر که باعث شدیدتر شدن اسهال می گردند پرهیز نمایید.
- ▪ تغذیه با مواد غذایی سبک مانند برنج، موز و سیب زمینی را کم کم آغاز نمایید.
- ▪ از دادن غذاهای شیرین مانند بستنی و شکلات اجتناب نمایید زیرا سبب شدت اسهال می گردند.
- ▪ اگر کودک دچار تب خفیف شد از استامینوفن استفاده نمایید.
- ▪ در صورت شدت بیماری با پزشک مشورت نمایید.
سوالات متداول در بیماری گستروانتریت؟
"گاسترو آنتریت" یعنی چه؟
گاسترو آنتریت به معنی التهاب و یا عفونت بخشی از دستگاه گوارش (معده و روده ها) است.
این یک اصطلاح علمی است و ترجمه تحت لفظی آن اسهال و استفراغ است.
علائم آن در کودکان چیست؟
در این فصل که فصل شیوع آن است، خانواده ها از اسهال خونی و یا آبکی و گاهی استفراغ و در بعضی مواقع از هر دوی این علامتها در کودکانشان شکایت دارند.
چه مقدار و چه نوع دفع مدفوع را اسهال می گوییم؟
در سنین کودکی افزایش دفعات و افزایش میزان آب مدفوع برای تعریف اسهال مهم است.
در اسهال، مدفوع شل و آبکی تر و تعداد دفعات نسبت به حالات قبل زیادتر می شود.
چرا شیوع "گاسترو آنتریت" در تابستان بیشتر است؟
علل اسهال و استفراغ به دو دسته عفونی و غیرعفونی تقسیم می شود؛ عوامل عفونی شایعتر است و اسهال حاد و ناگهانی در مدت کوتاهی ادامه دارد. و از میان عوامل عفونی، ویروسها در تمام فصول سبب اسهال می شوند که در تابستان بیشتر "آنتروویروسها" و در زمستان "رتو ویروسها" سبب اسهال می شوند.
عوامل باکتریایی و بعضی انگلها نیز باعث اسهال می شوند. از سوی دیگر بعضی میکروبها در فصل تابستان روی غذاها رشد می کنند و سمی به نام "توکسین" می سازند که سبب اسهال می شود.
نحوه اثر این عوامل بیماری زا در بدن چگونه است؟
وقتی عامل بیماری زا وارد بدن می شود و یا جذب را مختل می کند یا سبب ترشح مایع بیش از حد به داخل لوله گوارش می شود و یا هر دو سیستم فعال می شود. افزایش تحرک روده ها هم می تواند در اسهال اطفال مؤثر باشد.
برای پیشگیری چه باید کرد؟
پیشگیری همیشه مقدم بر درمان است.
در فصل گرم سال در خصوص شیرخواران ما تأکید بر دادن شیر مادر به آنان داریم بویژه در 6 ماهه اول نوزادان که حتی توصیه انحصاری بر دادن شیر مادر است. شیر مادر تا حد زیادی می تواند جلوی بیماری های عفونی مانند اسهال و استفراغ را بگیرد و بعد از این 6 ماه همراه شیر مادر، تا 2 سال غذای کمکی را اضافه می کنیم.
نکته دیگر نحوه تهیه مواد غذایی بچه هاست. در فصل گرم سال، غذا باید تازه تهیه شود و غذای بچه ها را بیرون از یخچال نگهداری نکنیم. و از مصرف غذاهای مشکوک که بیرون فروخته می شوند اجتناب کنیم. غذاهای آماده بخصوص سوسیس و ساندویچ نباید زیاد به بچه ها داد. بستنی در این فصل زیاد مصرف می شود، به همین دلیل پاستوریزه بودن بستنی بسیار مهم است.
مسافرتها در فصل تابستان زیاد است و باید از مصرف یخهای آلوده بویژه یخهای کارخانه ای که معلوم نیست چگونه این یخها را تهیه کرده اند خودداری کرد. از یخ به طور غیرمستقیم برای خنک کردن آب و نوشابه استفاده شود؛ یعنی بطری آب را لابه لای یخ بگذاریم، نه یخ را در لیوان آب بیندازیم. اگر در مواردی به آلودگی آب مشکوک شدیم، آب را 10 تا 15 دقیقه بجوشانیم.
میوه های این فصل قابلیت شستشوی بالایی ندارند و پوست آنها کنده نمی شود مثل توت، توت فرنگی و زردآلو و گیلاس به همین دلیل بعد از شستشو ممکن است به طور ثانویه دچار آلودگی شوند.
ما خوراندن این میوه ها را به نوزادان زیر یک سال اصلاً توصیه نمی کنیم و خوردن آنها برای کودکان بزرگتر هم با احتیاط توصیه می شود. با وجود تمام این توصیه ها باز هم اسهال و استفراغ جزو شایعترین بیماری هاست، ولی میزان مرگ و میر آن در دنیا کاهش یافته است. در گذشته نه چندان دور این بیماری یکی از شایعترین علل مرگ کودکان بوده که با توسعه بهداشت، مرگ و میر ناشی از آن امروزه بسیار کاهش یافته است. نکته دیگر که در فصل گرما قابل توجه است، اینکه گرمازدگی می تواند سبب بروز اسهال و استفراغ شود. ما توصیه می کنیم که کودکان زیر یک سال را در ساعتهای گرم در طول روز (9 صبح تا 6 بعد از ظهر) بیرون نیاورید و اگر مجبور بودید، برای آنان یک مکان با سایه مناسب آماده کنید و در آفتاب بچه ها را نگهداری نکنید و مایعات سالم هم همراه داشته باشید.
بی توجهی به اسهال و استفراغ چه عوارضی را برای بچه ها دارد؟
مهمترین عارضه؛ اسهال و استفراغ، کم آبی بدن و اختلالات الکترولیتی است. حتی با اسهال خفیف هم مقدار زیادی مایع از بدن بیمار دفع می شود و کم آبی درجه های مختلفی دارد که درجه پایین آن می تواند قابل تحمل باشد، اما درجه های متوسط و شدید آن خطرناک است و مهمترین عامل مرگ و میر و ناتوانی بچه هاست. در جریان اسهال، هیچ چیز به اندازه مایعات از دست رفته، اهمیت ندارد. اگر اصرار بر این باشد که دارو مصرف شود تا اسهال را متوقف گردد، درست نیست. جبران این مایعات از هیچ راهی مؤثر نیست، مگر با سرم تراپی. منظور ما بیشتر سرم خوراکی است تا تزریقی، مگر اینکه بچه بسیار بدحال باشد که باید از سرم تزریقی استفاده کرد. باید از سرمهای خوراکی ORSکه هم در دسترس و هم ارزان و نیز تهیه آن آسان است، استفاده شود."ORS" در واقع جان کودکان مبتلا به اسهال و استفراغ را نجات می دهد. هر چند که ممکن است طول مدت اسهال را کاهش ندهد.
باید به بعضی از انواع اسهالها توجه بیشتری شود. مانند اسهال هایی که:
1) شدید و ناگهانی است و حجم زیادی دارد و در مدت کوتاهی بچه را بی حال می کند.
2) دفع خون و موکوس در مدفوع
3) اسهالهایی که با استفراغ شدید همراه است.
4) اسهالهایی که به دلیل مسمومیت باشد.
در کنار ORSباید آب، دوغ، چای تازه دم و کمرنگ و نوشیدنی های دیگر به کودکان داده شود. نکته مهم این است که فقط از آب استفاده شود که املاح بسیار زیادی دارد و در اسهالهایی که به دلیل اختلالات الکترولیت و سدیم خون و غیره رخ داده است، می تواند بسیار خطرناک باشد و حتماً باید از مایعات الکترولیت دار استفاده کرد.
هر اسهال و استفراغی "گاسترو آنتریت" است و آیا فقط با ORSدرمان می شود؟
نه. هر "گاسترو آنتریتی" با تظاهر اسهال و استفراغ همراه است. در واقع اسهال و استفراغ یک نشانه از بیماری سیستمیک است که معمولاً "گاسترو آنتریت" است.
غیر از گاسترو آنتریت چه چیزی ممکن است باعث اسهال و استفراغ شود؟
بعضی بیماری های خارج از دستگاه گوارش می تواند با اسهال و استفراغ همراه باشد؛ مانند عفونت دستگاه تنفس فوقانی، التهاب گوش میانی (اوتیت)، بعضی از بیماری های هورمونی و بیماری های متابولیک که اسهال و استفراغ در اینها دیگر گاسترو آنتریت نیست.
حالا کمی بیشتر به درمان بپردازیم؟
همان طور که گفتم، اصل اول درمان، همان درمان کم آبی است. استفاده از آنتی بیوتیک ها در بیشتر اسهالها ضرورتی ندارد، حتی عوارض هم ایجاد می کند؛ چون بیشتر عامل اسهالها، ویروسها هستند که آنتی بیوتیک روی آنها بی تأثیر است و بسیاری از باکتری ها هم به درمان نیاز ندارند و تعداد معدودی از باکتریها با آنتی بیوتیک درمان می شوند، اما در دو مورد باید از آنتی بیوتیک استفاده کرد: اسهال خونی و وبا. با توجه به منطقه ای که وبا شایع هست یا نه، باید پزشک آنتی بیوتیک بدهد. ولی در سایر موارد که بیمار بدحال نیست و سرپایی درمان می شود، آنتی بیوتیک لازم نیست اما داروهایی که به داروهای ضد اسهال موسوم شده اند و اکثراً داروهای "اپیوئید" هستند (دیفنوکسیلات و ...) و یا داروهایی که حرکت روده را کاهش می دهند، در اسهال حاد میکروبی اطفال و شیرخواران ممنوع است؛ زیرا عوارض جبران ناپذیری دارد و باعث مسمومیت می شود و همین طور فلج روده را در پی دارد که فلج روده، فرصتی را برای تکثیر باکتریها ایجاد می کند و اسهال ساده به یک اسهال مهاجم تبدیل می شود.
اگر مادری دسترسی به امکانات اولیه درمانی نداشته باشد، اولین قدم چیست؟
اولین اقدامات مادر را می توان به این شرح نام برد
1) رعایت بهداشت
2) به هیچ وجه به روده استراحت ندهند (چیزی که در قدیم مرسوم بود و شیر و مایعات به کودک نمی دادند) و مایعات را فراوان به کودک بخورانند. در بدترین شرایط اسهال هنوز 60 تا 70درصد مواد غذایی جذب می شوند حتی اگر تغذیه، اسهال را تشدید می کند، ولی به دلیل جلوگیری از سوء تغذیه مهم می باشد، بنابراین باید دفعات تغذیه را زیاد کرد.
3) اگر استفراغ مانع تغذیه می شود باید با حجم کم و دفعات زیاد به بچه ها مایعات داد که خودش مانع از استفراغ می شود.
4) خوراندن ORSکه در منزل هم قابل تهیه است (ترکیبی از شکر و نمک و آب).
5) دادن مایعات محلی مانند دوغ و چای
علایم کم آبی شامل تشنگی بیش از حد، ولع زیاد نسبت به آب، بی حالی یا بی قراری شدید، چشم های گود افتاده، گریه بدون اشک، ملاج فوقانی فرو رفته، دهان خشکیده، کم شدن ادرار و پوست خیلی چروکیده می باشد که باید مادر این علایم را بشناسد و سریعتر اقدامات لازم را انجام دهد.
اسهال و استفراغ غیر از اختلال آب و الکترولیت چه عوارض دیگری دارد؟
عوامل متعددی می تواند سبب اسهال شوند، مثلاً اسهال سیستمیک که توسط یک ویروس ایجاد می شود و می تواند تحریک مننژ و مغز را سبب شود و مننژیت و آنسفالی ایجاد کند.
اما "گاسترو آنتریت" ساده که بیشتر علت عفونی دارد، می تواند باعث اختلال رشد کودک و سوء تغذیه او شود. اگر اسهال حاد جبران نشود، نیم تا یک کیلو از وزن بدن کودک در مدت کوتاهی کم می شود که جبران آن سخت است. و از سویی اسهال سبب بی اشتهایی می گردد که این خود سوء تغذیه را در پی دارد و این خود باعث اسهال دوباره می شود. اسهال و سوء تغذیه یک چرخه هستند، پس در اسهال نباید تغذیه را قطع کرد و تا مدتی بعد از اسهال باید یک وعده به تغذیه اضافه شود و از غذاهای کالری دار بیشتر استفاده گردد نه اینکه فقط به بچه کته ماست دهند. امروزه ثابت شده که این نوع تغذیه غلط است.
در برخورد با یک بیمار اسهال و استفراغی، چه باید کرد؟
در ابتدا باید، یک معاینه جامع و کامل از کودک انجام شود که آیا فقط اسهال و استفراغ دارد و یا علایمی دیگر وجود دارد. یعنی اسهال و استفراغ از علایم یک بیماری سیستمیک است یا گاسترو آنتریت ساده است. همچنین باید میزان مایعات بدن کودک را ارزیابی کرد و در موارد شدید مانند کم آبی و یا علایمی از قبیل کاهش سطح هوشیاری یا استفراغهای شدید آنها را کنترل کرد که در حالت کم آبی شدید با حال عمومی بد یا شوک باید مایع درمانی وریدی استفاده کرد و در حالت کم آبی شدید، ولی حال عمومی خوب، ابتدا باید مایع درمانی وریدی انجام شود و وقتی که وضعیت طبیعی شد ادامه درمان به صورت خوراکی در منزل انجام گیرد. ولی در مواردی که اسهال بخشی از یک بیماری سیستمیک دیگر است، قطعاً بیمار باید بستری شود و بررسی های جامع تری لازم دارد.
آیا اسهال و استفراغ به آزمایشهای خاصی هم نیاز دارد؟
پزشک از روی علایم بالینی می تواند حدس بزند که با چه نوع اسهالی روبه رو است.
اگر اسهال غیرعفونی یا غیر باکتریال و حال عمومی خوب باشد و بیمار تب بالایی نداشته باشد و قادر به مصرف مایعات خوراکی باشد، نیاز به آزمایش نیست.
اما در موارد مشکوک به اسهال باکتریال، اسمیر مدفوع لازم است که ساده و ارزان و در دسترس است و به طور اورژانس و سریع آماده می شود.وجود گلبول های قرمز یا سفید یا هر دو با هم در مدفوع نشان دهنده یک نوع اسهال التهابی و یا مهاجم در روده بزرگ است. وجود بعضی از پارازیتهای خاص هم درمان خود را می طلبد.
درصد مرگ و میر ناشی از اسهال چه میزان است؟
در کشورهای مختلف متفاوت است. در گذشته نه چندان دور، رتبه اول را اطفال زیر 5 سال داشتند و با وجود پیشرفتهای زیاد در بخش بهداشت و درمان هنوز هم، سالانه چند صد کودک به دلیل عوارض ناشی از اسهال حاد در سراسر جهان تلف می شوند که این آمار در کشور ما حتی در مناطق محروم پایین آمده است.
توصیه های لازم برای مادران:
توصیه می گردد تا مادران، کودکان خود را با شیر مادر تغذیه کنند. غذای تازه به کودکان بدهند و غذای شب مانده را به آنان ندهند. وعده های غذایی کودکان را در یخچال بگذارند. از دادن غذاهایی مانند سوسیس، کالباس به کودکان خودداری کنند. اگر قصد مسافرت دارند به فکر آب پاکیزه باشند. تنقلات و بستنی را از جای سالم تهیه کنند و البته در دادن تنقلات به کودکان نباید افراط کرد.