مقالات

بی طرفی علمی در روزنامه نگاری

 ۱۳۹۲/۰۸/۱۵


بیطرفی علمی در روزنامه نگاری

مهدی محمدی

بی طرفی در گزارشگری به طور کل و در گزارشگری علمی به طور خاص مهم است اما سوالی که در آن میان مطرح شد این بود که آیا باید به همه طرف های درگیر در یک داستان علمی و همه مدعیان وزن و اعتبار یکسانی را اهدا کرد؟ این جا است که داستان در حوزه علمی اندکی متفاوت می شود

در دنیای علم برخلاف بسیاری از حوزه های دیگر بی طرفی به معنی پوشش همه مدعیان نیست. شاید به نظر چنین ادعایی به نظر غیر منطقی باشد اما اگر به برخی از نمونه ها توجه کنیم این موضوع خود را آشکار می کند. اما پیش ا زآن یادآوری یک نکته ضروری است. هدف از بی طرفی در گزارشگری چیست؟ هدف این است که مخاطب شما بتواند تصویری واقعی از رویدادی که در جریان است و یا داستانی که شما قصد تعریفش را دارید به دست آورد. به عبارت دیگر شما به عنوان گزارشگر باید بتوانید تصویری واقعی  را به مخاطب خود ارایه دهید. شما سعی می کنید دیدگاه و نظرات متفاوت را پوشش دهید تا این واقعیت داستان خود را از پشت دعوا ها و جنجال ها و اختلاف نظرها آشکار کند اما اگر از ابتدا یکی از طرف های درگیر داستان اصلا جایی در داستان نداشته باشد و اصولا بازیگر آن داستان به حساب نیاید چه؟

در یادداشت مربوط به شبه علم اشاره کردم، که امروز انجمنی در جهان وجود دارد که دارای وب سایت و تعداد زیادی اعضا فعال و حتی نشریه ای هستند و مدعیند زمین برخلاف تصور همه ما کروی نیست. آنها برای نظر خود شکل های مختلفی رسم می کنند و سعی می کنند داده های موجود را با نظریات خود توجیه کنند. حال تصور کنید شما گزارشگری در حوزه علم هستید. هر گزارشی که از پرتاب یک ماهواره، یک ماموریت فضایی در اطراف زمین، سیستم های مخابراتی و ماهواره ای ، پیش بینی هواشناسی، ستاره شناسی و امثال آن می نویسید در دل خود این فرض را دارد که زمین کره ای سنگی است که در فضا در حال گردش به دور خود و خورشید است. حتی محاسبه زمان طلوع و غروب خورشید بر این اساس است. آیا وجود این گروه بزرگ از معتقدان به زمین تخت در کنار الزام شما به رعایت بی طرفی در گزارشگری شما را مجبور می کند که هر بار که در باره یکی از این موضوعات مطلب تهیه می کنید، به دیدگاه این گروه مبنی بر کروی نبودن زمین نیز اشاره کنید؟

آیا برای بی طرفی باید هر اظهار نظری را منتشر کرد؟ – طرح از Corbis

پاسخ واضح است. خیر. این گروه یکی از طرف های داستان شما نیستند. شما باید به چالش ها و اختلاف نظرهایی بپردازید که در برابر یک مساله علمی پشتوانه ای علمی دارد. بازیگران دنیای علم بازیگران مشخصی هستند و روند علم نیز روند مشخصی است مدعیان تخت بودن زمین به این دلیل ساده که در دنیای علم جای ندارند- هرچند سعی می کنند خود را به شیوه های علمی توجیه کنند – جایی در بی طرفی شما ندارند. البته این گروه موضوع داستان بسیار هیجان انگیزی از چرایی وجود دیدگاه های اینگونه در حول و حوش مسایل علمی خواهد بود. شما می توانید با آنها مصاحبه کنید، نظرات آنها را بپرسید، با جامعه شناسان درباره پیدایش این دیدگاه ها بحث کنید و با دانشمندان در باره نقد آنها و یا اشتباه بودن نظرات این گروه بحث کنید. این بار دانشمندان بازیگران داستان شما می شوند. چرا که مدعای این گروه موضوعی علمی را شامل می شود و جامعه علمی درباره آن نظر دارد.

مثال دیگری را در نظر بگیرید. شما در باره اهمیت انتقال خون و مشکلات، خطرات احتمالی و کمکی به سیستم بهداشت و پزشکی می کند گزارشی تهیه می کنید. در این گزارش ممکن است سراغ افرادی بروید که نسبت به ایمنی انتقال فراورده های خونی نظرات متفاوتی دارند. کسانی که درباره میزان اهمیت این روش برای سلامت فرد اهدا کننده و اهدا شونده نظر دارند. در این گزارش آیا باید حتما به نظر گروه های حامی طب سنتی و حجامت اشاره کرد؟ باز هم خیر. بی طرفی این نیست که شما همه طرف ها را راضی نگاه دارید. شما درباره برتری یک روش بر روش دیگر صحبت نمی کنید. شما به بحثی درباره انتقال خون از دیدگاه علم پزشکی و درون این جامعه می پردازید. طب سنتی دنیای متفاوتی در بیرون این دنیا است. نظرات آنها برای گزارش دیگری مثلا درباره تقابل طب سنتی و مدرن حایز اهمیت است اما در حوزه ای که قرار است درباره انتقال خون صحبت شود هیچ جایگاهی ندارد.

بدین ترتیب باید در نظر داشت که به بهانه بی طرفی به دام دادن صدا به کسانی که اعتبار لازم برای داشتن آن صدا را ندارند نیفتیم. حوزه علم به دلیل پیچیدگی هایی که دارد گاهی مرزهای تشخیص چنین صداهای بی اعتباری را دشوار می کند و به همین دلیل رعایت بی طرفی در علم به هیچ وجه دادن اعتبار به همه مدعیان نیست. برای بی طرفی در گزارشگری علمی باید بازیگران اصلی را شناخت و به آنها وزن و اعتبار و صدای لازم را داد. همان قدر که یک جانبه نگری خطرناک و موجب از بین رفتن اعتبار است دادن اعتبار نابجا نیز خطرناک است و در این صورت شما افراد و یا دیدگاه هایی را به عنوان مرجع و صاحب نظر معرفی خواهید کرد که در مقابل علم قرار دارند و به جای توسعه علم در راه آن مانع ایجاد خواهید کرد.

البته این موضوع تنها مشکل در بی طرفی در گزارشگری علمی نیست. بسیاری از تحقیقات علمی در شرایطی رقابتی ایجاد می شوند. گاهی نتیجه ای مهم بر اساس کار گروه های دیگر بنا شده است وظیفه ما است که این آجرهای سازنده دیوار را بشناسیم و آنها را معرفی کنیم. در دنیای علم امروز اعتبار و حق معنوی افراد مهمتر از هر حوزه دیگری است و دانشمندان به شدت در این مورد حساس هستند باید مراقب بود در هنگام گزارشگری از یک موضوع به دلیل کم بودن تحقیقات و یا امثال آن حقوق معنوی گروه های درگیر را نادیده نگریم.

رعایت بی طرفی کاری دشوار و چالش برانگيز است اما کار ما بر اساس این اصل بنا شده است و باید تلاش کنیم تا آن را رعایت کنیم. گاهی ما نیز اشتباه می کنیم و در این صورت نباید از اصلاح آن واهمه داشته باشم.

روزنامه نگاری در همه حوزه ها و به خصوص در دنیای علم بند بازی ظریفی است که باید مراقب بود برروی آن تعادل خود را حفظ کنیم تا از افتادن به دام اشتباهاتی که جامعه ما را تحت تاثیر قرار می دهد در امان بمانیم.

برای نظر دادن ابتدا باید به سیستم وارد شوید. برای ورود به سیستم روی کلید زیر کلیک کنید.