اصول خبرنویسی در رادیو، تلویزیون و آنلاین
مهدی محمدی
خبرنویسی یکی از
مهمترین وظایف یک خبرنگار است و اغلب روزنامه‌نگاران نیز همواره با خبر یا
خبرنویسی سروکار دارند، اما خبرنویسی برای هر نوع رسانه‌ای متفاوت است.
به عبارت دیگر ظرفیت‌ها،
قابلیت‌ها و امکانات هر رسانه و نیز شیوه‌ی بهره‌برداری متفاوت مخاطب از آنها سبب
می‌شود تا نوع تولید محتوای رسانه‌ای و در نتیجه خبر در آنها متفاوت باشد.
مثلا در رسانه‌های
آنلاین ما با چند رسانه‌ای (Multimedia) سروکار داریم که امکان سرعت عمل در به روز کردن
یک واقعه‌ی مهم در کمترین زمان را دارد، این در حالی است که معمولا در یک روزنامه
اگر خبر بسیار مهمی رخ داده باشد، انتشار چاپ دوم یا شماره‌ی فوق‌العاده حداقل چند
ساعت زمان می‌برد و در ضمن تابع شرایط و ضوابط توزیع است.
در رادیو صدا و در تلویزیون
تصویر مهمترین عوامل اطلاعاتی هستند، بنابراین خبرنویسی برای هر کدامیک از این
رسانه باید معطوف به سازوکار و عملکرد این نوع رسانه‌ها باشد. در این درس
ابتدا قابلیت‌ها و امکانات هر رسانه در ارتباط با خبر را مرور می‌کنیم و بعد به
اختصار درباره‌ی شیوه‌ی خبرنویسی برای هر کدام توضیح می‌دهیم.
اینترنت
خبررسانی در رسانه‌های
آنلاین چند مشخصه‌ی اصلی دارد که دلیل توجه و استقبال مخاطبان به سایت‌های خبری
نیز است:
1.
در اینترنت سرعت عمل بیشتر است و امکان خبررسانی
با یک گروه کوچک‌تر و امکانات کمتر هم وجود دارد.
2.
در اینترنت امکان استفاده از تیتر، رو تیتر،
عناصر گرافیکی و تصویری وجود دارد.
3.
در اینترنت امکان استفاده از لینک، صدا، عکس و
ویدئو به صورت توام وجود دارد.
4.
استفاده از آن منحصر به مکان خاصی نیست و در
بسیاری از مکان‌ها می‌توان به آن دسترسی داشت.
5.
امکان بازانتشار خبر در اینترنت و به اشتراک
گذاشتن آن بسیار است.
6.
امکان به روز کردن خبر و یا انتشار خبرهای فوری
در فاصله‌ی زمانی کمتری وجود دارد.
7.
امکان مشارکت کاربران در انتقال اخبار یا ارسال
اطلاعات مفید به تحریریه وجود دارد.
8.
امکان دریافت نظرات (Comments) مخاطبان به صورت مستقیم و بلافاصله وجود دارد.
9.
امکان بازنشر یک خبر مهم اختصاصی در رسانه‌های
دیگر وجود دارد.
10.
امکان ارزیابی میزان مخاطبان یک خبر به صورت بی‌واسطه
و فوری وجود دارد.
رادیو
در رادیو، مخاطب با
تصویرسازی ذهنی و قوه‌ی تخیل سروکار دارد، علاوه بر اینکه رادیو می‌تواند بخشی از
حواس او را به خود جلب کند؛ برای گوش دادن به رادیو برخلاف اینترنت که او باید بر
روی خواندن خبر یا مشاهده‌ی تصاویر و ویدئوها تمرکز داشته باشد، نیازی به تمرکز
بسیار یا توقف در یک مکان نیست. امکان گوش دادن به رادیو در هر جایی سبب شده است
که این رسانه با وجود رقبایی چون تلویزیون و اینترنت هنوز رسانه‌ای پرمخاطب باقی
بماند و اخبار رادیو با قالب‌های متنوع و جذاب مخاطبان همیشگی خود را داشته باشند.
برخی از ویژگی‌های مهم
خبر در رادیو عبارتست از:
1.
در رادیو صدا مهمترین عنصر برنامه‌سازی است که
بخشی از حواس مخاطب خود را به خود جلب می‌کند.
2.
رادیو را تقریبا در هر جایی می‌توان شنید.
3.
سرعت عمل در رادیو به مراتب سریعتر از تلویزیون
است.
4.
در رادیو از طریق مصاحبه‌ی تلفنی زنده می‌توان
در هر شرایطی با خبرنگار حاضر در صحنه، بدون استفاده از امکانات فنی ارتباط زنده
برقرار کرد.
5.
خبر رادیو می‌تواند نوعی عادت رسانه‌ای برای
مخاطب ایجاد کند، به ویژه اخبار محلی یا اخبار ترافیک و هوا که برای مخاطبان محلی
از اهمیت بسیاری برخوردار است.
6.
در رادیو امکان استفاده از آرشیو صداها در مورد
یک خبر، مصاحبه یا گزارش وجود دارد، مثلا اگر یک متفکر برجسته به تازگی درگذشته و
اخیرا با او یک مصاحبه انجام شده باشد، در گزارش مربوط به مرگ او می‌توان بخشی از
صدای او را پخش کرد.
7.
در رادیو با قصه‌پردازی و تصویرسازی ذهنی برای
مخاطب سروکار داریم.
8.
رادیو می‌تواند خبرهای فوری بسیار مهم را
بلافاصله به مخاطبان بسیاری برساند.
9.
در رادیو می‌توان از صدای مردم (تلفن‌های مردم)
یا شاهدان عینی درباره‌ی یک واقعه‌ی مهم استفاده کرد.
10.
رادیو همچنین یک رسانه‌ی ارتباطی مهم برای
انتقال اخبار محلی محسوب می‌شود.
تلویزیون
در تلویزیون، گزارش
زنده، خبرهای فوری و گزارش‌های تلویزیونی بخش اصلی اخبار را تشکیل می‌دهند که به
همراه سایر عوامل مربوط به سازوکار این رسانه، استفاده از آن دارای محدودیت‌ها و
در عین حال تاثیرات بیشتری است و یکی از منابع اصلی خبر بسیاری از مخاطبان محسوب
می‌شود.
1.
در تلویزیون، تصاویر عنصر اصلی خبر را تشکیل می‌دهند.
2.
تلویزیون با نمایش دادن تصاویر واقعه می‌تواند
مخاطب را اقناع یا جذب کند، مثلاً اگر مخاطب در اینترنت خوانده باشد که سه میلیون
نفر در تهران در مخالفت با حکومت راهپیمایی کرده‌اند تا زمانی که تصاویری از این
راهپیمایی را در تلویزیون (یا حتی بر روی اینترنت) نبیند به طور کامل نخواهد
توانست میزان یا اهمیت این خبر را درک کند.
3.
در تلویزیون امکان رساندن اخبار بسیار مهم با
استفاده از زیرنویس وجود دارد.
4.
برای تماشای تلویزیون معمولا باید در جایی ساکن
ماند و از این رو تماشای تلویزیون تقریبا همانند خواندن یک خبر از طریق اینترنت
نیاز به تمرکز بسیار دارد.
5.
در تلویزیون عوامل دیگری وجود دارند که در جذب
مخاطب یا تاثیرگذاری بر او موثر هستند، مثلا در رادیو ممکن است صدای نامناسب
گوینده خبر یا در اینترنت نثر اشتباه یک نویسنده، مخاطب را وادار سازد تا از
پیگیری ادامه خبر دست بکشد، ولی در تلویزیون، میزان عوامل گوناگون بسیار متنوع
هستند و از مجری تا نوع تدوین یا اشتباهات فنی را شامل می‌شوند.
6.
با اینکه مهمترین عنصر خبر تلویزیونی تصویر است،
اما در موارد بسیاری در مورد اخبار فوری هنوز ویدئویی از آن واقعه در دسترس نیست،
در اینجا معمولا سردبیر تصمیم می‌گیرد که آیا باید صبر کند تا تصویر خبر برسد یا
خبر آن چنان اهمیت دارد که باید بلافاصله آن را پوشش داد؛ این تصمیم تحریریه بر
موضع مخاطب نسبت به خبر هم تاثیر می‌گذارد. اگر شما خبری را بر روی اینترنت
بخوانید که بی‌نظیر بوتو ترور شده است اما تصویری از واقعه نداشته باشید، این خبر
همچنان برای شما مهم است، اما در تلویزیون مهمترین عنصر خبر نه متن بلکه ویدئوی
خبری است، بنابراین میزان تاثیرگذاری لحظه‌ای هر خبر، بستگی به میزان مواد در
دسترس توسط تحریریه و البته چگونگی پردازش آن دارد.
7.
در تلویزیون همچون رادیو شما ناچار هستید سلسله
مراتب اهمیت خبر را دنبال کنید، منتهی در مورد رادیو شما می‌توانید همزمان کار
دیگری مانند مرور اینترنت هم انجام بدهید، اما در مورد تلویزیون ناچار هستید منتظر
خبر مورد نظرتان بمانید، مثلا اگر خبر شکست تیم بارسلونا از منچستر یونایتد از نظر
اهمیت خبری توسط سردبیر پنجمین خبر و از نظر شما دارای رتبه‌ی اول است، چاره‌ای
ندارید تا منتظر بمانید تا چهار خبر نخست پخش شوند و بعد نوبت به خبر مورد علاقه
شما برسد.
8.
در تلویزیون امکان ارتباط بهتر با یک موضوع یا
یک فرد به دلیل کارکرد تصویری آن وجود دارد، مثلا اگر شما مصاحبه‌ای با تونی بلر
در اینترنت بخوانید، حجم اطلاعات مستقیم و غیرمستقیمی که از یک مصاحبه با وی در
تلویزیون می‌بینید به مراتب بیشتر است، زیرا شما در اینجا با عوامل بسیار دیگری از
جمله زبان بدن، محیط و فضا روبرو هستید.
9.
در تلویزیون امکان استفاده از بازخورد مخاطبان
معمولا با یک فاصله زمانی قابل ملاحظه و با استفاده از روش‌های مختلف نظرسنجی وجود
دارد.
10.
پخش خبر در تلویزیون نیازمند یک گروه نسبتا
بزرگ، بودجه و امکانات فنی بسیار است و همچنین رقابت در زمینه‌ی خبر تلویزیون
بسیار فشرده است.
با این توصیفات رسانه
شناختی، اکنون ببینیم مهمترین ویژگی‌های خبرنویسی برای هر یک از این سه رسانه
چیست، یا تفاوت‌های عمده هر کدام صرفنظر از مکتوب- چند رسانه‌ای
(Multimedia) بودن اینترنت، صدا در
رادیو و تصویر در تلویزیون چیست؟
در اینترنت، خبرها
دارای این ویژگی‌های اصلی هستند:
·
معمولا ترتیب خبرهای مهم همچون روزنامه‌ها مشخص
است، مثلا خبر اصلی بخش مهمی از نیم صفحه بالایی (معمولا در مورد رسانه‌های فارسی
زبان سمت راست) را اشغال می‌کنند و خبر دوم و سوم به ترتیب اهمیت در ستون‌های
کناری یا زیرین.
·
خبرها باید دارای تیتر جذاب، کوتاه و اختصاصی
باشند، در خبرهای آنلاین امکان شکستن جمله‌بندی‌های رایج وجود دارد، مثل حذف فاعل:
«تیراندازی به سوی مردم در میدان آزادی»
·
روتیتر یا زیرتیتر می‌تواند بخشی از اطلاعاتی که
مربوط به تیتر است را توضیح بدهد، به عنوان نمونه در مثال بالا: «نیروهای بسیج
پایگاه مالک اشتر به روی تظاهرات‌کنندگان آتش گشودند.»
·
خبر دارای لید است و معمولا در اولین جمله-
پاراگراف پس از لید، منبع یا منابع اصلی خبر مشخص می‌شود.
·
خبرنویسی براساس روال منطق داستانی پیش می‌رود و
براساس سبک خبرنویسی، مهمترین عناصر خبر، نقطه یا نقاط اوج، تضادها، تعارض‌ها و
تناقض‌ها و سرانجام اطلاعات پیش زمینه، در متن به نحو منطقی‌ای تقسیم می‌شوند.
·
استفاده از یک یا چند عکس در متن خبر، باکس برای
نقل قول یا مهمترین بخش خبر، نمودارها و سرانجام صدا و ویدئو به خبر مستندات
بسیاری می‌بخشد.
·
زمان رایج در خبرنویسی برای اینترنت زمان حال
ساده است، به عبارت دیگر خبرنویس معمولا از افعالی چون می‌شود، می‌گوید، می‌کند
استفاده می‌کند. در مورد اخباری که هنوز پوشش آنها از اهمیت خاصی برای رسانه
برخودار است از زمان حال کامل استفاده می‌شود، مانند کرده است، گفته است، کشته شده
است.
·
خبرنویس امکان تصحیح یا به روز کردن خبر را
بلافاصله دارد، خبر با واسطه خبرنویس یا سردبیر بر روی خروجی منتشر می‌شود.
در رادیو، خبرها دارای
این ویژگی‌ها هستند:
·
دارای سرخط هستند و براساس اهمیت در توالی اخبار
قرار می‌گیرند.
·
معمولا مهمترین، فوری‌ترین و یا تازه‌ترین رخداد
مربوط به یک خبر در ابتدای خبر به عنوان لید می‌آید.
·
منبع یا منابع خبر بلافاصله پس از مقدمه یا
ورودی خبر می‌آیند.
·
استفاده از گزارش (پکیج) و گزارش زنده یا مصاحبه
و مصاحبه‌ی زنده از عناصر اصلی مستندسازی خبر رادیویی است.
·
زمان رایج در خبرنویسی رادیویی حال ساده و ماضی
ساده است، مانند رفت، می‌رود، هست، بود.
·
خبر با واسطه‌ی سردبیر یا تهیه کننده بر روی
آنتن می‌رود و توسط مجری خوانده می‌شود، اما خبرنویس یا تهیه کننده ممکن است پکیج
آن را تهیه یا مصاحبه‌های آن را انجام داده باشد. اما معمولا امکان تصحیح خبر یا
به روز کردن بلافاصله‌ی آن وجود ندارد.
در تلویزیون، خبرها
دارای این ویژگی‌ها هستند:
·
دارای سرخط هستند و براساس اهمیت در توالی اخبار
قرار می‌گیرند، منتهی معمولا اخباری که دارای تصاویر جذاب‌تری هستند در اولویت
قرار داده می‌شوند، مثلا اگر خبر زلزله شش ریشتری در کرمان بدون تصویر باشد و تهیه
کننده ناچار به استفاده از گرافیک باشد اما خبر مربوط به درگیری گسترده در یک
مسابقه‌ی فوتبال بین دو تیم در تهران که دارای تصاویر اختصاصی است به تشخیص سردبیر
در نوبت بالاتری قرار می‌گیرد.
·
لید در تلویزیون همان ورودی خبر است که ممکن است
مخاطب را برای تعقیب ادامه‌ی خبر توسط یک پکیج، مصاحبه‌ی زنده و یا در استودیو
ترغیب کند.
·
گزارش خبرنگار در صحنه، گزارش روی تصاویر خبری،
گزارش زنده، مصاحبه‌ی قبلا ضبط شده، مصاحبه‌ی زنده و در استودیو از مهمترین عناصر
اصلی خبر تلویزیونی به همراه اجرای مجری خبر با گرافیک‌های مناسب است.
·
زمان رایج در خبر تلویزیون نیز همانند رادیو،
حال ساده و یا ماضی ساده است مانند: «جلسه‌ی شورای امنیت سازمان ملل درباره‌ی
ایران درحال برگزاری است» یا «جلسه‌ی شورای امنیت سازمان ملل درباره‌ی ایران
دقایقی پیش به پایان رسید.»
·
خبر در تلویزیون باید متناسب با تصاویر باشد و
در همان محدوده با استفاده از ایجاز باقی بماند و براساس کشش خبر، زمان صرف آن
شود، اگر خبری مربوط به گرانی نان است، حواشی آن باید متناسب با نوع تصاویری باشد
که تهیه کننده یا خبرنویس در اختیار دارد و نه ضرورتا الزامات خبری. مثلا اگر شما
در خبر مربوط به دیدار بارسلونا و منچستر یونایتد، بر روی تصاویر این دیدار در
حاشیه آن خبر مربوط به دیدار چهار تیم دیگر را هم بگنجانید بدون اینکه تصاویری از
آن دیدارها داشته باشید، این امر یک خطای ادیتوریال محسوب می‌شود هرچند که ممکن
است لازم باشد، اما اگر اضافه کردن این خبر را به مجری استودیو واگذار کنید امری
است قابل قبول، به عبارت دیگر بیننده همواره انتظار دارد متنی را بشنود که مستقیما
با تصویر مربوطه ارتباط دارد.
·
خبر در تلویزیون معمولا با واسطه‌ی تهیه کننده و
سردبیر پخش و توسط مجری بازخوانی و اجرا می‌شود، معمولا امکان تصحیح و به روز کردن
خبر بلافاصله در مقایسه با اینترنت وجود ندارد، با این حال یکی از خصیصه‌های خبر
تلویزیونی، سرعت، تصویری و زنده بودن آن است.