از زمانی که یوهانس گوتنبرگ اولین دستگاه چاپ را در سال 1398 میلادی اختراع کرد تاکنون صنعت نشر، تغییر و تحولات فراوانی را پشت سر گذاشته، ولی به نظر می‌رسد با پیدایش صفحات الکترونیکی عرصه جدیدی در این زمینه ایجاد شده است. تصور اینکه شما بتوانید 2500 کتاب را در وسیله‌ای بسیار سبک و انعطاف‌پذیر دایما با خود داشته باشید و یا به جای خرید روزنامه‌ها و مجلات گوناگون طی روز، تنها با داشتن این وسیله، مطالب مورد نظرتان را دریافت کنید، بسیار جالب است. وسیله‌ای که قابلیت لوله و تا شدن را نیز داشته باشد.
اولین بار Nick Sheridon در سال 1970 صفحات الکترونیکی یا e-paper را ابداع کرد و آن را Gyricon نام نهاد. از آن زمان تاکنون طراحی، ساخت، عرضه و استقبال از این نمایشگرهای الکترونیکی روز به روز افزایش یافته است. امروزه اخبار و اطلاعات زیادی در رابطه با این تکنولوژی که انقلابی در حوزه‌های متفاوت و گوناگون به وجود آورده است، یافت می‌شود. این صفحات جدید نه تنها برای افراد، بلکه برای محیط زیست نیز بسیار پرفایده و سودمنداند. کارشناسان معتقدند به دلیل مزایای بسیار بالای این وسیله کوچک، در آینده شاهد تحولات گسترده‌ای در زمینه‌های گوناگون خواهیم بود.
این وسیله برای جست‌وجو، ذخیره و نمایش اطلاعات نیاز به انرژی مصرفی کمی دارد و با باتری‌های مخصوصی شارژ می‌شود که این مسئله خود از لحاظ مصرف منابع انرژی که امروزه از چالش‌های محیط زیست است، بسیار حائز اهمیت می‌باشد. سازندگان صفحات الکترونیکی جدید، مدعی‌اند با اضافه کردن چندین شاخص ویژه، گام‌های مهم و تازه‌ای در این زمینه برداشته‌اند. در صفحات جدید، نمایشگر بسیار شفاف است و به گونه‌ای طراحی شده که مانند صفحه کامپیوتر یا LCD چشم را خسته نمی‌کند.
نور تابیده شده از صفحات الکترونیکی به چشم بیننده، کاملا شبیه نور تابیده شده از کاغذهای معمولی است. تصاویر از کیفیت بالایی برخوردارند و نور زمینه آن، به صورت متمرکز به چشم می‌رسد و تغییر زاویه دید بیننده نسبت به نمایشگر، تفاوتی در دید فرد نسبت به صفحه ایجاد نمی‌کند. حتی اگر این صفحات در معرض تابش نور مستقیم خورشید یا محیط قرار گیرند، از لحاظ دید مشکلی ایجاد نمی‌کنند. در حالی که در مانیتورهای کامپیوتری یا LCD، نه تنها زاویه دید فرد نسبت به نمایشگر، در صحیح دیدن مطالب مهم است، بلکه به دلیل پخش نور از روی صفحه، خستگی مفرطی در چشم‌ها ایجاد می‌شود.
طبق نظرسنجی به دست آمده، افراد هنگام مطالعه کردن از طریق صفحات الکترونیکی، تفاوت زیادی با صفحات کاغذی احساس نمی‌کنند. در طراحی این نمایشگرها، صفحات نازک سیلیکونی به کار رفته است که در مایع سیال روغنی قرار دارند؛ به گونه‌ای که آزادانه قابلیت حرکت و چرخش پیدا می‌کنند. با برقراری ولتاژ و قطبی شدن محیط، ذرات معلق جابه‌جا می‌شوند. اگر ولتاژ وارد شده مثبت باشد ذرات سفید رنگ و اگر منفی باشد، ذرات سیاه رنگ روی سطح قرار می‌گیرند. تغییر ولتاژ و جابه‌جایی ذرات معلق در سیال، در کسری از ثانیه رخ می‌دهد و باعث ظاهر شدن متن یا تصویر می‌شود.
به دلیل استفاده از طیف وسیعی از رنگ‌های حد واسط، به جای به کاربردن طیف رنگ‌های اصلی _ که اصطلاحا آن را RGB (قرمز، سبز و آبی) می‌نامند _ کیفیت نمایش متن و تصویر در این صفحات بسیار بالاست. در واقع این سیستم به گونه‌ای طراحی شده که بیش از نیمی از نقاط صفحه، به عنوان نقاط فرعی می‌باشند که روی دو رنگ متفاوت تغییر وضعیت می‌دهند و قابلیت کنترل رنگ‌ها را در محیط سیال روغنی بالا می‌برند. نتیجه آن، تابش رنگ مورد نظر خواهد بود. نمونه آن، ایجاد رنگ سرمه‌ای یا زرشکی روشن و ... است. این تکنولوژی را electro-wetting می‌نامند. بدین معنی که تمامی نقاط سطحی محدود، که با سیال آب و روغن پر شده است، از طریق ولتاژ کنترل می‌شود.
قابلیت ارتجاعی این صفحات که از پلاستیکی الکترونیکی ساخته شده، ویژگی بارزی است که حمل و نقل آن را آسان می‌کند. همچنین به دلیل داشتن صفحه نمایشگر لمسی، استفاده از این وسیله برای هر فرد بسیار آسان است. این صفحات در نمایش اطلاعات اعم از متن، تصویر و فیلم از سرعت مناسبی برخوردارند. البته شرکت‌های سازنده در جهت تقویت سرعت دسترسی به اطلاعات، به ویژه فیلم‌های ویدیویی همچنان به تلاش خود ادامه می‌دهند. از دیگر امکانات این صفحات، ذخیره‌سازی مناسب اطلاعات در آنهاست.
برخی دولت‌ها از این تکنولوژی حمایت و استقبال فراوانی کرده‌اند. به عنوان نمونه در نمایشگاه کتاب فرانکفورت، 7 جایزه برای کتاب‌های الکترونیکی در نظر گرفته شده است. در همین زمینه سایت‌های فراوانی وجود دارند که نویسندگان، به ویژه نویسندگان تازه‌کار را تشویق به انتشار کتاب به صورت دیجیتالی می‌کنند. انتشارات Time Warner با ایجاد سایت www.ipublish.com از کسانی که بخواهند کتابشان را به صورت الکترونیکی انتشار دهند، حمایت می‌کند. انواع کاربردهای صفحات الکترونیکی را می‌توان در چند گروه بیان کرد: نوعی از آن به نام Digital schoolbooks معروف است. در سال 2007 یک کارشناس هلندی در یک پروژه آزمایشی این صفحات الکترونیکی را به صورت کتاب درسی در چند دبیرستان به کار برد و نتایج قابل توجهی به دست آورد.
دانش‌آموزان با علاقه فراوان از این وسیله استفاده می‌کردند و نتایج بسیار مطلوبی از نمرات خود به دست آوردند. حمل و نقل آن نسبت به کتاب‌های درسی روزانه‌شان بسیار آسان‌تر بود و ... از طرفی او به طور اصولی ثابت کرد که با کاربرد صفحات الکترونیکی، کاهش قابل توجهی در هزینه‌های مدرسه ایجاد خواهد شد. نوع دیگر صفحات الکترونیکی e-book یا به اصطلاح کتاب الکترونیکی است. شرکت sony یکی از فعالان در این زمینه، در سال 2006 کتاب الکترونیکی PRS-500 را تولید کرد و در سال 2007 ورژن جدید آن PRS-505 و در نهایت آخرین مدل آن PRS-700 را در سال 2008 به بازار عرضه کرد. این کتاب‌های الکترونیکی دارای صفحه نمایشگر لمسی و از لحاظ دید چشم بسیار مناسب بودند.
Amazon امروزه به سایت خرید و فروش، به ویژه خرید کتاب به صورت اینترنتی مشهور است. این سایت کتاب‌های گوناگون را به صورت فایل‌های PDF به فروش می‌رساند. برخی از کتاب‌ها هنگام چاپ اولیه، با اجازه ناشر به صورت اینترنتی در این سایت پیش‌فروش می‌شوند. هزاران کتاب نایاب که تاکنون در کتابخانه‌ها یا مجموعه‌های خصوصی موجود بوده، امروزه به صورت صفحات دیجیتالی به سهولت در دسترس افراد قرار دارد. آمازون با این روش توانسته متقاضیان فراوانی را در سطح دنیا به خود جلب کند. در سال 2007 این سایت با عرضه کتاب الکترونیکی به نام Kindle که دارای صفحه نمایشی کاغذی شکل است، تحولی در این زمینه ایجاد کرد. ابتدا این شرکت Kindle1 سپس Kindle2 و در نهایت در سال 2009، Kindle Dx را به بازار عرضه کرد. صفحه نمایشگر آن در ابعاد 600 در 800 اینچ است و از قدرت تفکیک‌پذیری بالایی برخوردار است.
کار با این وسیله بسیار راحت است و نیاز به اطلاعات تخصصی ندارد. کاربران می‌توانند با افزایش حجم حافظه، اطلاعات بیشتری را ذخیره¬سازی نمایند. نوعی دیگر از صفحات الکترونیکی روزنامه دیجیتالی می‌باشد. اولین بار در سال 2006 روزنامه De Tijd در کشور بلژیک به صورت الکترونیکی و البته برای عده محدودی از مشترکین، منتشر شد. در سال 2007 نیز روزنامه Les Echos در کشور فرانسه، دستگاه قابل حمل و کوچکی عرضه نمود که تنها 176 گرم وزن داشت و مشترکین می‌توانستند مطالب روزنامه را به صورت الکترونیکی دریافت کنند.
iRexi liad نوع دیگری از این صفحات است که به زبان HTML طراحی شده و متون آن در فرمت PDF می‌باشد. از سال 2008 روزنامه هلندی NRC Handelsblad برای مشترکین خود اطلاعات را بدین صورت ارسال می‌کند. از مهم‌ترین مزایای مجلات الکترونیک، اطلاع‌رسانی لحظه‌ای، دسترسی سریع به اطلاعات و پایین آوردن هزینه‌ها می‌باشد. از طرفی داشتن تصویر، فیلم و صدا، همراه با متن، از دیگر محاسن آنهاست. در واقع برخلاف روزنامه‌های فعلی که در صفحات آنها تنها عکس‌های مرتبط را بین متون قرار می‌دهند، در روزنامه‌های الکترونیکی، فیلم‌های مرتبط نیز با دسترسی و دریافت آسان، در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد.
ناگفته نماند که خواننده قادر است از میان حجم عظیم اطلاعات دریافتی، انتخاب‌گر اصلح بر اساس سلیقه خود باشد. استفاده از این روش به یقین بسیار جذاب می‌باشد. صفحات الکترونیکی، دگرگونی اساسی در نظام آموزشی، روزنامه‌نگاری، کتابداری، صنعت چاپ و نشر، تبلیغات و موارد متعدد دیگری ایجاد خواهند کرد و از طرفی سود بیشتر آن مربوط به محیط زیست می‌باشد. با یک بررسی ساده می‌توان تخمین زد که کابرد صفحات الکترونیکی در مقیاس وسیع، چه منافع چشم‌گیری برای طبیعت و محیط زیست میتواند داشته باشد. به طور حتم منابع طبیعی و جنگل‌ها، بیش از این دستخوش نابودی قرار نمی‌گیرند.
روند تخریب درختان که به منظور تهیه کاغذ انجام می‌شود، تا حد زیادی متوقف خواهد شد. کارشناسان معتقدند این صفحات در آینده به دلیل اندازه بسیار کوچک و ذخیره حجم زیادی از اطلاعات، همراه با مصرف پایین انرژی، در زندگی روزمره انسان‌ها، از برچسب قیمت‌ها در فروشگاه‌ها گرفته تا جدول زمانی ایستگاه‌های اتوبوس، بیل‌بوردها، گوشی‌های تلفن همراه و بسیاری موارد دیگر به کار می‌آیند و باعث تحولات شایان توجهی می‌شوند. هم اکنون گوشی Motorola FONE F3 با حذف نورهای پیش‌زمینه، در صفحه نمایشگر خود تغییراتی ایجاد کرده است. اهمیت این صفحات از جنبه‌ای دیگر، دسترسی آسان‌تر همه اقشار مردم، به کتاب خواهد بود.
تهیه و تنظیم : شهلا امیریان , مدیر پورتال