ابزارهای بازیابی  و جستجوی اطلاعات در اینترنت

آقای سیف اله خسروی کارشناس ارشد علوم کتابداری و اطلاع رسانی

کتابخانه بیمارستان امام خمینی( ره ) کرمانشاه

آقای مرتضی خاطر محمدی کارشناس اودیولوژی

بیمارستان امام خمینی( ره ) کرمانشاه

مقدمه

      ظهور اینترنت و سپس رشد و گسترش روزافزون شبکه جهانی وب، حجم کمی منابع اطلاعاتی مشکلاتی  را در فرایند اطلاع یابی پدید آورده است . مشکل اصلی فرایند اطلاع یابی در اینترنت بازیابی حجم کمی اطلاعات و منابع اطلاعاتی و یا بازیابی بیش از حد اطلاعات نیست ( 1) . کنز(1378) معتقد است برای حل این مشکل بر داشتن سه گام ضروری است؛ " 1) باید راههای مشخصی برای دسترسی وجود داشته باشد که امکان اشتباه کردن و از دست دادن زمان را کاهش دهد. 2) باید دانش کافی در حوزه های مورد علاقه فردی که به جستجو می پردازد وجود داشته باشد. 3) باید نسبت به افزوده ی و روشهای جدید جستجو در اینترنت هوشیاری مستمر وجود داشته باشد" (2 ).

اهداف

      هدف اصلی از نوشتن این مقاله ؛ آشنایی کاربران و دانشجویان با ابزارها کاوش و بازیابی اطلاعات در اینترنت بمنظور دستیابی درست با سرعت و سهولت به اطلاعات مورد نیازاست .

تعریف اینترنت[1]

      اینترنت سامانه‌ای جهانی از شبکه‌های رایانه‌ای بهم پیوسته ‌از شبکه هاست که از میلیون‌ها شبکه خصوصی، عمومی، دانشگاهی، تجاری و دولتی در اندازه‌های محلی و کوچک تا جهانی و بسیار بزرگ تشکیل شده‌است که با آرایه وسیعی از فناوریهای الکترونیکی و نوری به هم متصل گشته‌اند.  هر شبکه تشکیل دهنده اینترنت، استانداردهای خود را تدوین می‌کند. تنها استثنا در این مورد دو فضای نام اصلی اینترنت، نشانی پروتکل اینترنت و سامانه نام دامنه است که توسط سازمانی به نام آیکان مدیریت می‌شوند (3) .

تاریخچه ابزارهای کاوش در اینترنت

  در سال 1990 اولین ابزار کاوش اینترنت توسط آلان امتیج[2]  در دانشگاه مک گیل[3] تحت عنوان آرکی[4] یافت. این ابزار کاوش تنها می توانست فایل های اینترنتی، نه متن و اسناد موجود در اینترنت را بازیابی کند.

 در سال 1993 در دانشگاه نودا برای بازیابی اسناد و متون در سرورهای گوفر نظامی مشابه آرکی طراحی شد که ورونیکا نام داشت، که برای اولین بار امکان جستجو و بازیابی متن و اسناد ساده( بدون تصویر یا پیونده های فرامتنی) را در اینترنت فراهم کرد.  آرکی و ورونیکا پدر و مادر تمام ابزارهای کاوش امروزی بشمار می آیند.  در سال 1995 اولین ابر موتور کاوش[5]  توسط اریک سلبرگ تحت عنوان (www.metacrawler.com)  ظهور پیدا کرد (1 ).

ابزارهای بازیابی  و جستجوی اطلاعات در اینترنت

      معمولاٌ اطلاعات اینترنت در قالب صفحات وب منشر می شود. برای دسترسی به این اطلاعات، ابتدا می بایست محل استقرار این اطلاعات شناسایی شود. محل فیزیکی این اطلاعات بر روی رایانه های است که سرور یا خدمت دهنده نامیده می شوند و در نقاط محتلف جهان پراکنده اند. مراجعه مستقیم به اطلاعات مورد نظرکار دشواری است. برای حل این مشکل ابزارهای جستجو بوجود آمده اند ، که هریک برای گزینش، سازماندهی و بازیابی منابع اطلاعاتی مورد درخواست کاربران از فنون خاص خود بهره گرفته اند. آشنایی با کارکرد این ابزارها موجب استفاده بهینه از آنها می شود.

1- فهرستهای موضوعی

      فهرستهای موضوعی مجموعه ای از سایت ها و صفحات وب است که توسط افراد متخصص گرد آوری و سازماندهی شده اند. در این فهرست ها ، سایت های اینترنتی در یک نظام سلسله مراتبی موضوعی گروه بندی می شوند. و به دلیل همین ساختار سلسله مراتبی، فهرست های موضوعی معمولاٌ درخت های موضوعی نیز نامیده می شوند.

      یاهو معروفترین و پر استفاده ترین فهرست موضوعی در اینترنت است .معمولاٌ فهرست های موضوعی فاقد جامعیت هستند و در مقایسه با موتورهای کاوش مدارک کمتری را پوشش می دهند، اما برعکس کیفیت آنها بهتر است (4) .

2- موتور کاوش

      موتور جستجو، خدمات اینترنتی است که با گرد آوری منابع اینترنتی ، امکان جستجو و بازیابی آنها را فراهم می کنند. موتورهای کاوش، اطلاعات مورد نیاز را با استفاده ار نرم افزارهای ویژه و با کمترین دخالت نیروی انسانی گرد آوری و منظم می کنند.

      ساختار موتور کاوش از نظر اندازه، امکانات جستجو، سایت های نمایه سازی، دقت و شکل ظاهری صفحات جستجو متفاوت است ؛ Yahoo, Googel, Altavista  ,HotBot بعنوان یکی از ابزارهای کاوش مهم  بازیابی اطلاعات هستند.

ثبت اطلاعات هر سایت در موتورهای کاوش ، بدو طریق می تواند تنجام شود:

معرفی سایت به موتور کاوش توسط پدید آورندگان سایت : در صفحه اصلی اغلب موتورهای کاوش گزینه وجود دارد که با انتخاب آن امکان معرفی صفحات و با سایت های جدید به موتور کاوش وجود دارد. پدیدآورندگان سایت های وب می توانند اطلاعات سایت خود را به پایگاههای اطلاعاتی موتور کاوش اضافه کنند. به این ترتیب، اطلاعات یک سایت وب می تواند به محض انتشار در موتور کاوش ثبت شود .

شناسایی سایت توسط نرم افزار موتور کاوش: در صورتی که صفحه یا سایت وب توسط تهیه کننده آن به موتور کاوش معرفی نشود ، موتور کاوش بوسیله ربات ها این صفحات جدید را شناشایی وبه مجموعه خود می افزاید .

3- ابرموتورهای جستچو

      خدمات جستجو غول آسایی هستند که قادرند بطور همزمان و بسیار سریع اطلاعات مورد نظر را در چندین موتور کاوش و فهرست موضوعی بازیابی کنند (4).  ابر موتورهای جستجو بمنظور بالا بردن جامعیت و کارآیی نتایج جستجو وب سایت ، عبارت جستجو را به چندین موتور جستجو ارسال می کنند و نتایج بدست آمده را پس از تلفیق و حذف موارد تکراری به کاربر نمایش می دهند به این ابزارها ابرجستجو[6] گفته می شود.

از مهمترین ابر جستجو می بوان به سایت هایMetacrawler,  Dogpil, Karto, Lxquik, Mamma  اشاره نمود .

4- رابط جستجوی یکپارچه[7]

      ابزاری است که فهرستی از موتورهای جستجو را به کاربر ارائه می کند و کاربر می تواند از لیست ارائه شده موتور جستجو مورد نظر خود را انتخاب نماید و عملیات جستجو توسط آن انجام دهد. در واقع رابط جستجوی یکپارچه دارای ابزار جستجو نیست و فقط لیست موتورهای جستجو را برای استفاده کاربر ارائه می دهد (5) .

منابع در دفتر نشریه موجود است.