پیشگیری از بیماریهای اسهالی
محمد اسدی
کارشناس علوم پرستاری
مقدمه
اسهال یکی از شایعترین بیماریها و معضلات عمده بهداشتی مردم (دنیا) به خصوص در کودکان در کشورهای در حال توسعه میباشد که هر سال حدود 4 تا 5 میلیون کودک به دلیل این عارضه جان خود را از دست میدهند. اسهال یک علت عمده سوء تغذیه است و بیمار اسهالی کمتر غذا میخورد و توان جذبی رودهاش کاهش یافته است. در بسیاری از کشورها، بیش از یک سوم ( ) تختهای بیمارستانی توسط کودکان اسهالی، پُر میشود و اغلب این کودکان به روشهای گران مایع درمانی وریدی و داروهای بیاثر، درمان میشود. بیماریهای ناشی از اسهال، سالانه باعث مرگ و میر زیادی در انسان میشوند، که در این بین کمپیلوباکتر ژژونی یکی از عوامل مهم ایجاد کننده اسهال میباشد. این باکتری گرم منفی، میلهای شکل، متحرک و خمیده میباشد. باکتری ذکر شده (کمپیلوباکتر ژژونی) به میزان فراوانی در مدفوع حیوانات به ویژه مرغ وجود داشته و مصرف گوشت مرغ و بوقلمون آلوده و نیمپز، شیرخام و آب آلوده منجر به عفونت کمپیلوباکترژژونی میشوند.
تعریف اسهال و انواع آن
اسهال: عبارت است از دفع مدفوع شل، رقیق و آبکی که به طور معمول بیش از 3 بار در روز است.
اسهال مزمن: اسهالهایی که 3 هفته یا بیشتر طول بکشند.
اسهال حاد: اسهالی با آغاز ناگهانی که بطور معمول 3 تا 7 روز، طول میکشد.
اسهال خونی: اگر مدفوع خون داشته باشد.
اسهال مزمن
اسهال حاد
اسهال خونی
اسهال پایدار |
اسهال پایدار: اسهالی است که به صورت حاد شروع شده و به طور غیرمعمول طول بکشد. (حداقل 14 روز)
انواع اسهال:
عوامل بیماریزا
(الف): ویروسها: روتاویروسها مهمترین عامل اسهال در کودکان و شیرخواران شناخته شده است.
(ب): میکروبها: عبارتند از: سالمونلا، شیگلا، اشیرشیاکلی (E.coli).
(ج): عوامل دیگر: عبارتند از: آمیبیازیس، ژیاردیازیس، و سایر عفونتهای انگلیس رودهای که با اسهال همراه میباشند.
علل ایجاد کننده اسهال
به دو دسته تقسیم میشوند:
1- علل عفونی
2- علل غیرعفونی
اجزای برنامهی مبارزه با بیماریهای اسهالی
تدابیر مداخلهای توصیه شده توسط WHO (سازمان بهداشت جهانی) به شرح ذیل طبقهبندی میشوند:
1- درمان بیماریهای اسهالی
2- افزایش مقاومت میزبان در برابر عفونت
3- کاهش انتقال عوامل بیماریزا
4- پیشگیری از همهگیریهای اسهالی
راهبردهای پیشگیرانه
1- ایمنسازی: ایمنسازی سرخک یک تدبیر مداخلهای در مبارزه با اسهال به شمار میآید.
2- بهسازی: تأمین آب و دفع فضولات و استفاده از توالتهای بهداشتی.
3- آموزش بهداشت: تدابیر بهداشتی ساده مانند شستن دستها باید با انجام بسیجهای آموزش بهداشت ترویج شود.
4- تغذیه با شیر مادر و بهبود روش تغذیه کمکی
5- شستن دستها با آب و صابون.
زمان مراجعه به پزشک
در صورت وجود داشتن هرکدام از موارد زیر، مراجعه به پزشک لازم است:
1- اگر اسهال بیش از 2 روز طول بکشد و هیچگونه بهبودی دیده نشود.
2- در صورت وجود، درد شدید در شکم یا مقعد.
3- در صورت وجود تب بالاتر از °5/38 درجهی سانتیگراد.
4- در صورت وجود خون در اسهال یا مدفوع قیری سیاهرنگ.
5- در صورتی که، همهگیری جدیدی از اسهال در اجتماع رُخ داده است.
اسهال مسافران: مسافرانی که به مناطق خاصی سفر میکنند، اسهال با طول دوره 4 روز تا 2 هفته را تجربه میکنند که به اسهال توریستی معروف است. این بیماری عمدتاً توسط باکتریها ایجاد میشود.
علت ایجاد اسهال مسافرتی: اسهال مسافرتی معمولاً با خوردن غذا و آب آلوده ایجاد میشود. این اسهال معمولاً زیاد خطرناک نبوده، و عمدتاً بدون درمان خاصی بهبود مییابد.
چگونگی گرفتار اسهال مسافرتی نشویم؟
رعایت نکات زیر در طی سفر همواره ضروری است:
1- نوشیدن آب تصفیه نشده و غیرمطمئن بپرهیزید.
2- از خوردن شیر و سایر محصولات لبنی غیرپاستوریزه، خودداری کنید.
3- قبل از خوردن غذا، دستهای خود را با آب و صابون خوب بشوئید (در صورت امکان با محصول ضدعفونی کننده) و با پارچه تمیز، خشک کنید.
درمان اسهال مسافرتی: در صورت وجود اسهال خفیف میتوانید از آب میوه عصارههای گیاهی استفاده کنید. و در صورت وجود اسهال شدید، از محلولهای خوراکی بستهبندی شده مثل (ORS) استفاده نمائید.
نکته: اگر اسهال شما بیش از 5 روز طول کشید، یا دچار تب بالا و اسهال خونی و دردشکمی شُدید، مراجعه به پزشک توصیه میشود.
توصیههای دارویی
داروهای مورد استفاده از اسهال:
1- قرص دیفنوکسیلات: نام تجاری: لوموتیل. عملکرد آن: کاهش حرکات دستگاه گوارش. مقدار و روش مصرف: بالغین: در ابتدا روزی 4 قرص و سپس کاهش آن به روز 2-3 قرص. کودکان: در ابتدا روزانه 3/0 میلیگرم به ازای هر kgr کیلوگرم وزن بدن. نکته: در صورت لزوم، قرص را میتوان خُرد نموده و همراه با مایعات مورد علاقه بیمار، تجویز نمود.
2- (ORS) (اُ.آر.اِس): Oral. Rehydration.Salt پودر بستهبندی شده در بستههای 9/27 گرمی. موارد مصرف: جبران آب و املاح از دست رفته در اسهال حاد. بالغین: به تعداد مورد نیاز. کودکان: یک لیتر در مدت 24-8 ساعت مصرف شود.
داروهایی که نباید برای درمان اسهال به کار روند عبارتند از:
1- نئومایسین (به علت ایجاد آسیب بر مخاط روده و سوءِ جذب).
2- آتروپین (برای کودکان و بیماران اسهالی خطرناکاند چون زمان عبور رودهای را، کم میکند).
3- داروهای مقوی قلب مانند کورامین.
4- داروهای استروئید (گران قیمت بوده و ممکن است عوارض جانبی نامطلوب ایجاد کنند.
بحث و نتیجهگیری
بیماریهای اسهالی یکی از علل مهم تأخیر رشد جسمی و مرگ زودرس کودکان در جوامه فقیر و کشورهای در حال توسعه به شمار میرود. اسهال توسط میکروبهای موجود در غذا، آب، یا بر روی دستها بروز مینماید. رعایت اصول بهداشتی، شست و شوی دستها و مصرف آب فراوان و تمیز، تغذیه با شیر مادر، مهمترین راههای پیشگیری از بروز عفونت و اسهال در کودکان هستند. مساعد نبودن شرایط مالی، نارس بودن کودک، کم بودن اسیدیتهی معده، نارسایی ایمنی، نداشتن بهداشت شخصی و خانگی و تغذیهی نادرست، همگی از عوامل سهیم در ایجاد اسهال میباشد. پیشگیری و کنترل بیماریهای اسهالی یکی از اولویتهای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است. آموزش مستمر جامعه در زمینه ترویج استفاده از مایعات بیشتر، ادامه تغذیه با شیر مادر، تغذیه کافی و مناسب، مراقبت ویژه کودک در هنگام اسهال، 3 فاکتور اساسیاند که به کودک حیات دوباره میبخشند.
منابع و مآخذ
در دفتر نشریه موجود است.