کنترل صدا(noise control)
گردآورنده:سمیه امیری
کنترل صدا بمنظور کنترل اثرات زیانبار آن و آسایش کارگر بوده و شامل روشهای کنترل فنی ، کنترل مدیریتی ( کنترل زمان مواجهه)، آموزش و اطلاع رسانی است.
1)کنترل فنی
این روشها شامل مراحل زیر است:
الف- کنترل در منبع صوتی
1-الف- انتخاب صحیح دستگاه متناسب با فرآیند تولید
برای انجام هر عملیات صنعتی دستگاههای مختلفی وجود دارد در هنگام طراحی پروسه تولید و انتخاب نوع دستگاه از عواملی که باید مد نظر قرار گیرد مشخصات صوتی آن یا به عبارت دیگر تراز فشار صوت هر دستگاه و تراز فشار صوت مجموع دستگاهها در یک کارگاه است. بنابراین اصول ذکر شده در جمع ترازهای صوتی هر چه تراز فشار صوت دستگاهها کمتر و تعداد آنها نیز محدود باشد مطلوبتر است
2- الف- نگهداری صحیح دستگاهها
تولید صدا یکی از راههای اتلاف انرژی در دستگاهها است. اصولاً با طول عمر دستگاه تراز فشار صوت آن نیز افزایش می یابد. نگهداری دستگاه و سرویسکاری بموقع در پیشگیری از فرسودگی و نیز کاهش صدا موثر است . همچنین گریسکاری و تنظیم قطعات متحرک در دستگاهها حائز اهمیت است. برای هر دستگاه لازم است شناسنامه و دستور العمل نگهداری دقیقی وجود داشته باشد و کارگر متصدی آن را روزانه به اجرا در آورد. البته فرسو دگی قطعات در افزایش صدای دستگاه موثر می باشد در این صورت بهتر است قطعات متحرک فرسوده تعویض گردد.
3- الف- محل ونحوه استقرار دستگاه
در این روش کنترل کلیه عوامل مکانیکی که می تواند باعث تولید صدا شود بایستی مد نظر قرار گیرد عمل نصب دستگاه موقعیت قرار گیری آن نسبت به دیوارهای بالایی برخوردار است.
4-الف- تغییر در اجزاء و کار دستگاهها
تکنیکهای کار دستگاهها روز به روز در حال تغییر است از طرف دیگر جایگزین نمودن دستگاههای پر سرو صدا همیشه مقدور نیست ولی می توان با مطالعه دقیق و فنی برروی اجزاء و کار دستگاهها برخی از فرآیندهای آن را با تغییر در اجرا اصلاح نمود.
ب- کنترل در مسیر انتشار
در صورتی که کنترل صدا در منبع میسر یا مؤثر نباشد جلوگیری از انتقال یا انتشار صدا یا بعبارت دیگر کنترل آن در مسیر انتشار است که خود شامل چند شیوه است، مدنظر قرار می گیرد. اصولاً این روش مبتنی بر دو خاصیت جذب صوت(Sound Absorption) و ایزولاسیون صوت(Sound insulation) درمصالح می باشد.
1-ب- کنترل صدا مبتنی برجذب صدا
وجود سطوح انعکاسی در کارگاه و اطراف منبع صوتی باعث می شود که تراز فشار صوت بعلت انعکاس مکرر افزایش پیدا کند این میزان افزایش به تعداد ومشخصات سطوح باز تابشی بستگی دارد وجود جاذب صوت مناسب می تواند تا حدود زیادی این پدیده را کنترل نماید.
انواع جاذب های صوتی در سه گروه طبقه بندی می شوند:
1- جاذب صفحه ای ساده(Membran Alsorber)
2- جاذب صفحه ای سورا خدار(Dissipative Absorber)
3- جاذب محفظه ای (حفره ای)( Cavity Absorber )
جاذبهای صفحه ای یا لایه ای ساده بیشترین کار برد را در جذب صدا در فرکانسهای پایین دارند. بر عکس جاذبهای سوارخدار برای جذب فرکانسهای بالا مناسب هستند جاذبهای محفظه ای نیز برای جذب صدا در یک محدوده باریک از باند فرکانسی مناسب هستند.
جاذبهای صفحه ای
جاذبهای صفحه ای شامل یک لایه از ماده ای سبک با چگالی کم وحتی الا مکان متخلخل است. از این گروه می توان تخته های چوبی چند لا،نئوپان،پلی اورتان (یونولیت) و صفحات جاذب متخلخل را نام برد. امروزه مواد مرکب هم که دارای جذب خوب بوده و از ترکیبی از الیاف معدنی و آلی می باشند بطور وسیع مورد استفاده قرار می گیرند.
هر ماده ای از نظر درصد جذب انرژی صوت در کل باند فرکانسی و نیز در هر فرکانس ضریب جذب مخصوص به خود دارد.
ضریب جذب صوت در هر ماده از نسبت انرژی صوتی جذب شده به انرژی صوتی اولیه بدست می آید.
ضریب جذب صفر به معنی انعکاس تمام صوت و ضریب جذب 5/0معادل جذب 50% انرژی و ضریب 1 جذب کل انرژی صوتی است. البته در عمل جذب کامل و یا انعکاس کامل در مصالح وجود ندارد.
از دیوارهای جاذب بصورتهای مختلفی می توان استفاده نمود مثلاً روکش نمودن سازه اصلی بنا از داخل بالایه ای از مواد جاذب که در جلوگیری از انعکاس صوت مؤثر بوده وانتشار صوت را به میدان آزاد نزدیک می کند
جاذب های سوراخدار (مشبک)
امروزه شرکت های مختلفی صفحات جاذب سورا خدار و مشبک را در انواع و ابعاد مختلف به بازار عرضه نموده اند که با نام عمومی آکوستیک تایل(Acoustic tile)به فروش می رسند برای انتخاب مناسب آنها بایستی مشخصات فنی جذب آنها معلوم باشد این صفحات بصورت مخلوطی از الیاف مختلف و برخی مواد جاذب سبک بصورت متخلخل و با روکش نرم یا سخت سوراخدار در ابعاد متنوع تهیه شده اند.
جاذب های محفظه ای (هلم هولتز)
برای جذب صوتی در فرکانسهای پایین و باند باریک همچنین در مکانهای عمومی و پر جمعیت ونیز تا لارها از رزو ناتورهای محفظه ای یا رزوناتورهای هلم هولتز استفاده میشود
برای دسترسی به جذب صوتی بهتر علاوه براستفادهازتایلهای اکوستیکی از آویزهای جذبی به شکل مکعب به فواصل مناسب نیز می توان استفاده نمود.
2-ب -کنترل صدا مبتنی بر ایزو لاسیون
ایزولاسیون در مقابل عبور صوت از یک مکان به مکان دیگر با استفاده از دیواره ایزولان مطرح می گردد. اصولاً تمام مواد کم و بیش دارای مقاومت در برابر عبور صوت هستند. این خصیصه تحت عنوان امپدانس اکوستیکی نیز ذکر می شود .
ایزولاسیون صوتی هر دیواره تابعی از ضریب عبور یا ضریب انتقال صوت است. ضریب انتقال صوت نسبت انرژی عبوری به انرژی برخوردی به هر دیواره است.
دیواره های ایزولان برای جلوگیری از انتقال صدا از یک محیط به محیط دیگر بکارمیرود . بهاین نوع دیواره ها اصطلاحاً مانع های صوتی(Barrier material)نیز می گویند.
رابطه بین جذب صدا و افت انتقال صدا در مصالح
هر چه ضریب جذب مصالح بیشتر با شد افت انتقال صوت در آنها کمتر است.
عوامل موثر بر افت انتقال دیواره ها
1- جرم یا چگالی مخصوصاً چگالی سطحی ( کیلوگرم در متر مربع)
هر چه دانسیته سطحی مواد بیشتر باشد براساس قانون جرم افت انتقال در آنها بیشتر است .
براساس قانون جرم هر ماده که چگال تر باشد نسبت به صدا نفوذ پذیری کمتر دارد. بنابراین افت انتقال در آن ماده، بالا خواهد بود.
افت انتقال با افزایش ضخامت دیواره بصورت لگاریتمی افزایش پیدا می کند.
2-یکدستی مصالح دیواره(Hemogenity or uniformity)
یکی از عوامل مؤثر بر میزان افت انتقال دیواره، یکدستی و نفوذ ناپذیری ماده تشکیل دهنده آن است. این عامل علاوه بر شرط چگال بودن ماده مورد نظر می باشد هر چه یکدستی ماده بیشتر باشد، میزان انرژی عبوری از دیوار ، کمتر و افت انتقال بیشتر خواهد بود.
3-فنریت(Stiffness)
ارتباط بین چگونگی افت انتقال در یک دیوار با فرکانس از نوع ارتباط یا همبستگی خطی و حتی لگارتیمی نیست بلکه از الگوی سه ناحیه ای پیروی می کند این سه ناحیه عبارتند از:
ناحیه اول- ناحیه تشدید یا ناحیه اثر فنریت: فرکانس صوت وفرکانس دیوار نزدیک بوده و افت انتقال محدود و در نوسان است.
ناحیه دوم - ناحیه چگالی که مربوط به اثر جرم بوده و افت انتقال با یک شیب ملایم معادل 6 دسی بل افزایش در افت انتقال به ازای افزایش فرکانس به میزان یک اکتاو باند .
ناحیه سوم- ناحیه همزمانی فرکانس یا ناحیه اثر انطباق فرکانس : طول موج صوت برخوردی به دیوار با طول موج ارتعاش دیوار برابر بوده و در یک افت نسبی بوجود می آید که در یک نقطه به حداقل ممکن می رسد.
4- میرایی(Discontinuity(Damping)) یا ایزولاسیون(Insulation)
برای کاستن از اثر فنریت و همزمانی فرکانس بهتر است که از میرا کننده مناسب استفاده شود. برای ناحیه اول از یک لایه کمکی کم وزن و نرم مانند فوم و برای کاهش اثر همزمانی از یک لایه میرا کننده داخلی خوب مانند سرب استفاده می شود زیرا براساس مشخصاتی که سرب دارد می تواند موج وارده شده را به راحتی میرا کند.
واحد بهداشت حرفه ای مرکزبهداشت شهرستان دالاهو