هوالعلیم
عوامل زیان آور بیولوژیکی ناشی از کار در کارهای کشاورزی
معاینات دوره ای سالیانه کشاورزان
از فراگیران انتظار می رود در پایان مطالعه جزوه بتواند:
- بیماریهای مشترک بین انسان وحیوان را بیان کنند.
- بیماریهای ریوی ناشی از استنشاق گرد و غبارهای گیاهی رابیان کنند.
- بیماریهای ناشی از انگلها و قارچها را بیان کنند.
بیماریهای مشترک بین انسان و حیوان :
آندسته ازعوامل هستند که منشأ حیوانی و یا گیاهی دارند مانند بیماریهای مشترک انسان و دام.
به جز بیماریهای ناشی از تماس با دام ، بیماریهای انگلی نیز وجود دارند کهبیشتر در محیطهای مرطوب انتشار می یابند ، مبتلا شدن به کرم کدو – آسکاریس و مانندآنها از جمله نمونه های آن می باشد.
آسکاریس :
راههای انتقال بیماری در انسان و حیوانات:
همانطور که ذکر شد نوع بالغانگل در داخل روده باریک سگ و نوزاد آن ( کیست هیداتیک) در بدن نشخوار کنندگان وانسان است ، لذا انسان و نشخوار کنندگان با خوردن تخم انگل (از طریق آب ، سبزی وعلوفه آلوده) و یا تماس انسان با سگ به بیماری مبتلا می شوند.
علائم بیماری:
در سگ هیچ علامت مشخصه ای معمولا" وجود ندارد.
در حیوانات نشخوار کننده وانسان علائم بیماری بستگی به گرفتار شدن عضو آلوده دارد.
درمان:
در انسان ازطریق عمل جراحی و خارج کردن کیست از بدن است که آن هم با ظرافت خاصی بایستی انجامشود تا از عود بیماری جلوگیری شود.
تب مالت :
بیماری تب مالت که در حیوانبه نام بیماری سقط جنین واگیر نامیده می شود یکی از بیماریهای عفونی قابل انتقالبین انسان و حیوان می باشد که با نامهای دیگری نظیر تب مواج ، تب دیوانه و تبمدیترانه ای نیز ذکر شده اند.
علائم بیماری:
علائم این بیماری بصورت حاد ،تحت حاد یا مزمن ظاهر می شود که می تواند با علائمی نظیر تب ممتد یا مواج یا نامنظمبا دوره های متفاوت ، سردرد ، ضعف و لاغری ، عرق ، لرز ، درد عضلات ، افسردگی ، ازدست دادن وزن و درد عمومی بروز نماید.
راههای سرایت بیماری تب مالت:
1- تماس مستقیم با بافتهای حیوانی آلوده نظیر خون ، ترشحات واژن و ترشحات جنین سقط شدهدام.
2- مصرف شیر خام و فرآورده های لبنی آلوده خصوصا" پنیر تازه ، خامه وسرشیر
3- انتقال تنفسی از طریق ذرات موجود در هوای آغل و اصطبلآلود
آنفلوانزای پرندگان :
پرندگان وحشی و مهاجر ناقل آن هستند و میتوانند ویروس را به پرندگان خانگی و انسان
منتقل کنند. در صورت ابتلا پرندگانخانگی آنها سریعا" بیمار می شوند و معمولا" بصورت گروهی می میرند و انسان نیز ازراه تنفسی به بیماری مبتلا می شود که به علت در تماس بودن با پرنده یا مصرف تخم مرغخام یا گوشت خام یا نیم پز پرندگان می باشد. در انسان نیز در صورت عدم تشخیص بهموقع و یا عدم درمان صحیح و سریع منجر به مرگ می شود.
حیوان گزیدگی :
بهگزش انسان توسط حیوانات خونگرم اهلی و وحشی حیوان گزیدگی می گویند. در مورد گربه وگربه سانان چنگ زدن نیز به عنوان حیوان گزیدگی محسوب می شود.
بعد از گزش یا چنگزدن بایستی محل را بلافاصله با آب و صابون حداقل به مدت 10 دقیقه شستشو داد و رویزخم ایجاد شده را نباید به هیچ عنوان پانسمان نمود و یا بخیه کرد مگر در مواردخونریزی خیلی شدید که بعد از شستشو باید سریعا" جهت انجام واکسیناسیون بر علیهویروس هاری به محل اختصاص داده شده به این منظور مراجعه نمود و واکسنها را طبقدستورالعمل تزریق نمود.
سیاه زخم :
آلودگی انسان یا ناشی از تماس باحیوانات آلوده است و یا اینکه در نتیجه کار با پشم ، مو ، پوست و جلد این حیواناتصورت می گیرد. از اینرو در کسانی که با حیوانات اهلی چون گاو ، گوسفند ، بز و خوکسروکار دارند مثل کارگران صنایع پشم و پوست ، قالیبافی ، دباغی ، چرم سازی ،بافندگان و ریسندگان ، چوپانها ، قصابها لبنیاتیها و کشاورزان دیده میشود.
این بیماری در 3 فرم پوستی ، ریوی و گوارشی ممکن است تظاهر نماید:
در فرمپوستی میکروب از راه پوست وارد بدن شده و بیماری پوستی با اشکال مختلفرا بوجود می آورد. ابتدا دانه قرمز رنگی در نقاط باز بدن از قبیل دست ،صورت ، بازو، و گردن ایجاد می شود که با خارش شدید همراه است و سپس تاولهایی به آن اضافه میشود.
فرم ریوی که در نتیجه استنشاق گرد وغبار آلوده با اسپور میکروب تولید میشود و به واسطه تب ، احساس کسالت ، سردرد ، تنگی نفس ، سرفه ، التهاب بینی ، گلو ،حنجره و شواهد رادیولوژیکی مشخص می شود.
فرم گوارشی در نتیجه خوردن مواد آلودهمانند گوشت آلوده به میکروب سیاه زخم بوجود می آید که توأم با استفراغ ، درد شکم واسهال خونی می باشد.
· بیماریهای ریوی ناشی از استنشاق گرد و غبار هایحیوانی :
گرد وغبارهای ناشی از مواد حیوانی نظیر پر ، شاخ ، مو، پشم ،ابریشم و چرم علاوه بر اینکه قادرند ایجاد آلرژی نمایند، احتمالا" ممکن است به علتآلودگی میکروبی و یا قارچی نیز در نتیجه استنشاق ، سبب بروز بیماریهایی چون سیاهزخم ریوی و غیره گردند.
ریه کبوتر بازان:
فضولات کبوتر و بعضی از پرندگاندیگر حاوی آنتی ژنی است که استنشاق آن سبب بوجود آمدن ناراحتی در ریه ، شبیه ریهدهقانان را می کند. تب و لرز ، ضعف ، کاهش وزن ، سرفه و تنگی نفس از علائم عمده اینبیماری است.
·بیماریهای ناشی از انگلها و قارچها :
درماتوفیتوز:
درماتوفیتوز عفونت قارچی مزمن پوست ، مو و ناخن است که میتواند باعث کچلی سر ، ناخن ، پا و غیره شود. آلودگی می تواند مستقیم و یا غیرمستقیم باشد. در صورت اول آلودگی به طور مستقیم از شخص بیمار به شخص سالم در اثرتماس مستقیم و نزدیک سرایت می نماید.
در آلودگی غیر مستقیم شخص سالم توسط اشیاییکه با شخص بیمار تماس داشته آلوده می شود.افرادی که با دامها و یا پشم و مو سر وکار دارند چون دامداران و کشاورزان به انواعی از کچلی ممکن است مبتلا گردند.
درحال حاضر درماتوفیتوز را از راه موضعی و یا عمومی درمان می کنند. در درمان موضعی ازداروهایی چون میکونازول ، کلوتریمازول و در درمان عمومی از گریزئوفولوین می تواناستفاده نمود.
هیستوپلاسموز:
قارچ عامل این بیماری خاک مرطوب سطحی رابویژه اگر با فضولات برخی پرندگان غنی شده باشد ترجیح می دهد. این بیماری بیشتردامنگیر کشاورزان، دامداران ، کارگران مرغداریها و کسانی که با گرد و غبار سروکاردارند می گردد.
هیستوپلاسموز ممکن است علائمی را بروز دهد که تب و خستگی ،بیقراری ، کم خونی ، بزرگ شدن کبد و طحال ، لاغری ، درد عضلات و اختلالات گوارشی ازآنجمله اند.
آسپرژیلوز:
نوعی بیماری قارچی است که بیشتردر کشاورزان ،کارگران سیلوها و پرنده فروشان دیده شده است. همهء انواع شایع قارچهای آسپرژیلوز کهدر انسان بیماری تولید می کنند بر روی برگهای مرده ، دانه های انباری ، تودهءخاکبرگ ،علوفه و سایر مواد گیاهی در حال فساد به سر می برند.
مهمترین راه آلودگیانسان با آسپرژیلوز از راه تنفس می باشد البته امکان ورود آسپرژیلوز به بدن ازراههای گوارشی و پوستی نیز وجود دارد.
از نظر پیشگیری ، رعایت بهداشت فردی واستفاده از وسایل حفاظتی مانند ماسک و دستکش در محیط هایی که امکان آلودگی وجوددارد و همچنین رعایت بهداشت مواد غذایی مؤثرند.
کرمهای قلابدار:
لارواین کرمها ازراه پوست و لوله گوارش وارد بدن انسان می شود. در صورت ورود ازراه پوستیا مخاط ، وارد جریان لنف و خون شده و پس از یک هفته اقامت در ریه از راه نای بهلوله گوارش می رود.در صورت ورود از راه دهان مستقیما" به روده رفته و پس یکبار پوستاندازی بتدریج به کرم بالغ تبدیل می شود.
کرم قلابدار در مناطق گرم و مرطوب تانواحی معتدل بویژه در مناطقی که برنجکاری فراوان است دیده می شود.
علائم بیماریبا شدت آلودگی به انگل رابطه مستقیم دارد. کم خونی ، فقر غذایی ، لاغری ، عقبماندگی جسمی و روانی ، خستگی زودرس و بی حوصگی از نشانه ها و عوارض این بیماریاست.
پایین بودن سطح بهداشت عمومی و پراکندگی مدفوع در محیط زیست و استفاده ازآن به عنوان کود در مزارع به انتشار وسیع بیماری کمک می کند. عدم توجه به اصولبهداشت فردی از جمله با پاهای برهنه در مناطق آلوده یا مزارع برنج راه رفتن و یااستفاده از سبزیهای آلوده موجب انتشار بیماری می شود.
بیلارزیوز:
بیماریعفونی انگلی است که در اثر رشد کرمهایی در بدن انسان بوجود می آید. کارگران کشاورزیو آبیاری در مناطقی که این بیماری وجود دارد به اقتضای شغلی در معرض خطر ابتلا میباشند و در صورت تماس با آب آلوده به تخم این کرم به بیماری مبتلا می شوند ( عاملبیماری معمولا" از راه پوست وارد می شود)
اولین علامت بیماری در موقع ورود تخمکرم به بدن ایجاد خارش و سوزش و تاول در محل ورود تخم می باشد. پس از 4 الی 6 هفته، مرحله دوم بیماری یا مرحلهء مسمومیت با علائم تب نامنظم و خستگی و درد اعضای بدنهمراه است. سومین مرحله بیماری مرحلهء استقرار است که معمولا" 3 تا 6 ماه پس ازآلودگی یا جایگزینی تخم در احشاء و دفع آن با ادرار شروع می شود. مهمترین علامت دراین موقع درد به هنگام دفع ادرار و وجود خون در قطرات آخر ادرار است. گاه ممکن استالتهاب چرکی مثانه و یا سرطان مثانه ایجاد شود.
جهت پیشگیری از بیماری ، آموزشافراد به منظور اجتناب از دفع ادرار و مدفوع در نزدیکی و داخل آبها ، پرهیز ازاستحمام در آبهای آلوده و مشکوک و درمان همگانی در مناطقی که عده زیادی از افراد بهاین بیماری مبتلا هستند بسیار مؤثر است.
جرب:
جرب عفونت پوستی است که در توسطانگلی که از بند پایان می باشد تولید می گردد. این انگلها تونلهای مارپیچ و نازکیدر سطح پوست حفر می کنند. دو سوم سوراخها و نقب ها در دستها و بویژه لای انگشتاندست و سطح عضلات خم کننده مچها یافت می شود. در آلودگی های شدیدسایر نواحی مانندچین های زیر بغل ، پستان ، نواحی دور ناف و غیره نیز آلوده می گردد.
انتقالبیماری از طریق تماس مستقیم با شخص بیمار و یا تماس غیر مستقیم با لباس بیمار صورتمی گیرد. از علائم بارز بیماری جرب خارش ، وجود طاولهای مرواریدی شکل و تونلهای زیرپوستی می باشد. گاهی بیمار در اثر خاراندن ، خراش و جراحاتی را در روی پوست بوجودمی آورد که در صورت عدم رعایت بهداشت پوست ، ممکن است به طور ثانوی با باکتریهاآلوده گردد (جرب چرکی(.
رعایت اصول بهداشت فردی خصوصا" بهداشت پوست ، درمانمبتلایان و مبارزهء شیمیایی با انگل از جمله اقدامات پیشگیری است.
حوادث وسوانح در کشاورزان و دامداران :
کشاورزان و دامداران به دلیل اینکه کار و فعالیتخود را در محیط باز و بدون حصار انجام می دهند در معرض خطراتی از جمله حمله حیواناتوحشی چون گرگ ، سگهای ولگرد وسگهای گله ، شغال،مارگزیدگی ، عقرب گزیدگی و ... میباشند وهمچنین به دلیل استفاده از وسایل نقلیه و ماشینهاو ابزار آلات کشاورزی درمعرض خطراتی از جمله تصادف و برخورد با آنها می باشند علاوه بر این برخورد بدن باقسمتهای متحرک و تیز و برنده این ماشین آلات ( مانند کمباین – خرمنکوب – تراکتور – موتور چاه ) به دلیل نداشتن حفاظ ، معیوب بودن ماشین ، استفاده ناصحیص و یا عجله دراستفاده از آنها نیز خطر ساز می باشد.
سقوط به داخل چاه ، چاله ها ، استخرها ،کانالهای آب و پرتاب از صخره و کوه از جمله خطرات دیگری است که کشاورزان و دامدارانرا به دلیل محیط کاری باز و بدون حصار تهدید می کند.
معاینات دوره ای سالیانه برای کشاورزان :
از فراگیران انتظار میرود:
- هدف از انجام معاینات دوره ایرا بیان کند.
معاینات پزشکی دوره ای با هدفهای زیر صورت می گیرد:
- تشخیصزودرس بیماریها و عوارض ناشی ازکار و اقدام به درمان فوری آنها.
- توصیه برایتغییر شغل و یا محدود کردن کار افراد بیمار.
- تعیین اثر محیط کار بر سلامتافراد.
- ارزشیابی روشهای پیشگیری و ایمنی.
- جلوگیری از انتقال و انتشاربیماریهای واگیر.
آموزش بهداشت و ایمنی و مشاوره از عواملی هستند که به طورمعمول در تأمین همکاری کارگران و کشاورزان جهت حمایت از سلامتی آنها مورد استفادهقرار می گیرند.
هدف از آموزش بهداشتی کشاورزان ترغیب آنها برای بکارگیری و ادامهشیوه مناسب کار و استفاده بهینه از وسایل کار و تصمیم گیری برای تأمین حفظ سلامتخود و بهبود شرایط کار می باشد. از جمله برنامه هایی که سبب ارتقاء سطح بهداشتکشاورزان می شود معاینات شغلی دوره ای می باشد.
مراقبتهای بهداشتی کشاورزانشامل نظارت بر بیماریهای بومی شایع در منطقه – سوء تغذیه – عوامل خطرناک شغلی ماننداستفاده از انواع سموم حشره کش و علف کش– سوانح شغلی – بیماریهای مشترک انسان وحیوان – تماس با گرده های سبزیجات – گرما و نور خورشید ... می باشد.
مهمترینجنبه کنترل بیماریهای شغلی تشخیص بموقع آنها است تا بتوان به درمان مقتضی اقدامنمود. بیماریهای شغلی در اثر تماس ( مستقیم ) با عوامل مضر شیمیایی ، بیولوژیکی وارگونومیکی و خطرات فیزیکی محیط کار بوجود می آیند. در بسیاری از موارد بیماریهایشغلی به حدی شدید هستند که فرد مبتلا را ناتوان از انجام کار می سازد.رعایت دو عامل، پیشگیری از آنها را آسان می سازد:
اول اینکه عامل مولد اینگونه بیماریها قابلشناسایی ، اندازه گیری و کنترل است. دوم اینکه افراد در معرض خطر ، در دسترس میباشند و میتوان آنها را مرتبا" تحت معاینه و درمان قرار داد.
معاینات دوره ایباید در فواصل معینی ( حداکثر یکساله) انجام گیرد و این معاینات بر روی آن دسته ازارگانها و سیستمهای بدن که تأثیرپذیری بیشتری در مقابل عوامل زیان آور شغلی دارندمتمرکز می شود.
منابع و مأخذ:
1-دکترعلیرضا چوبینه و مهندس فرید امیرزاده، کلیات بهداشت حرفه ای ، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی شیراز ، 1379
2-دکترغلامحسین ثنایی ، سم شناسی صنعتی – جلد اول – چاپ پنجم ، انتشارات دانشگاه تهران ، 1379
3-مهندس پریوش حلم سرشت و مهندس اسماعیل دل پیشه ، بهداشت کار ، انتشاراتچهر ، 1380
4-آیین نامه ها و بخشنامه های ارسالی از مرکز سلامت محیط و کار وزارتبهداشت و درمان و آموزش پزشکی
5-مجموعه مقالات ارسالی از واحد مبارزه بابیماریها وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی
منبع : سایت بهداشت حرفه ای کرمانشاه